Misja Muzeum Westerplatte i Wojny 1939 – Oddziału Muzeum II Wojny Światowej

Muzeum Westerplatte i Wojny 1939 r. ma być hołdem i wyrazem wdzięczności dla polskich żołnierzy, którzy przelewali krew w obronie ojczyzny już od pierwszych godzin II wojny światowej. Jego budowa to priorytetowa inwestycja naszej instytucji – finansowana i wspierana przez Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego. Tworzenie tej placówki jest długotrwałym procesem ze względu na miejsce, w którym powstaje. Jest nim szczególnie cenny i ważny obszar zabytkowego pola bitwy – teren byłej Wojskowej Składnicy Tranzytowej, będący polskim przyczółkiem w Wolnym Mieście Gdańsku. 

Muzeum będzie miejscem skupionym na pielęgnacji trzech wartości: autentyzmu pola bitwy, polskiej postawy w czasie II wojny światowej oraz pamięci – m.in. o symbolicznym początku tego tragicznego konfliktu zbrojnego. Celem instytucji będzie zatem nie tylko ukazanie historii heroicznej, siedmiodniowej obrony Westerplatte przed Niemcami, ale osadzenie jej w szerszym kontekście – walk o ojczyznę prowadzonych w toku kampanii polskiej 1939 r. 

Wyjątkowe położenie placówki pozwoli zwiedzającym na coś więcej niż zapoznanie się z muzealną narracją. Plenerowy charakter powstającego muzeum umożliwi poznanie reliktów przeszłości w oryginalnym krajobrazie. Na Westerplatte zachowały się autentyczne obiekty zaświadczające zarówno o polskiej obronie Wojskowej Składnicy Tranzytowej we wrześniu 1939 r., jak i o późniejszych przekształceniach tego terenu. W części z nich, np. w budynku elektrowni, powstaną ekspozycje opowiadające o wybranych aspektach dziejów Westerplatte. Tam też wykorzystane zostaną zabytki podjęte z terenu półwyspu przez archeologów MIIWŚ. Inne miejsca, jak choćby ruiny koszar, będą żywym przykładem brutalności wojny oraz kierunku zmian terenowych, które następowały po 1945 r. Część obiektów (np. schrony amunicyjne) zostanie zrekonstruowana, tak by pokazać obszar WST w oryginalnym kształcie. Przestrzenie te zostaną zaadaptowane do celów wystawienniczych. W ramach muzeum powstają też zupełnie nowe obiekty, wpisujące się jednak w budowanie pamięci o bohaterskich obrońcach Westerplatte, czego najlepszym przykładem jest otwarty w 2022 r. cmentarz Żołnierzy Wojska Polskiego. Wszystkie te działania mają uczytelnić pole bitwy, aby stworzyć, a przede wszystkim utrwalić, świadomość o znaczeniu Westerplatte, o znaczeniu siedmiodniowej obrony Wojskowej Składnicy Tranzytowej w obrazie początku II wojny światowej. 

Realizacja inwestycji nie byłaby możliwa bez zaangażowania zespołu archeologów, którzy od kilku lat konsekwentnie prowadzą wykopaliska. Szczegółowe badania przeprowadzono na obszarze o powierzchni ponad 5,5 tys. m². Podczas dziewięciu etapów misji archeologicznej odkryto pod warstwą ziemi liczne pamiątki po wydarzeniach z początku września 1939 r. Mowa tu o ponad 60 tys. zabytków, z czego przeszło 22 tys. to przedmioty o znacznej wartości ekspozycyjnej i historycznej. Udało się także odsłonić i udokumentować relikty budynków dawnej składnicy, tj.: wartowni nr 5, willi oficerskiej, starych koszar, budynku administracyjnego, kasyna podoficerskiego, budynku gospodarczego Mikołajewo czy schronów amunicyjnych nr 8, 10, 11, 12. 

Archeolodzy przyczynili się także do przywrócenia godności polskim obrońcom. W trakcie piątego etapu badań w 2019 r. odnaleźli szczątki dziewięciu poległych żołnierzy z września 1939 r., spośród których siedmiu udało się zidentyfikować; wszystkich godnie pochowano na nowym cmentarzu Żołnierzy Wojska Polskiego. 

Obszar planowanego muzeum obejmować będzie teren o powierzchni około 26 ha. W plenerowej przestrzeni ekspozycyjnej zostaną rozmieszczone ekspozytory i tablice informujące o konkretnych epizodach z historii tego miejsca, ważnych z punktu widzenia prowadzonej narracji. Najważniejsze treści jednak zostaną umieszczone w przestrzeniach wystawienniczych ulokowanych w historycznych obiektach – zarówno tych autentycznych, jak i tych odbudowanych zgodnie z wytycznymi konserwatorskimi.