Europejskie Dni Archeologii na Westerplatte
Muzeum II Wojny Światowej w Gdańsku w dniach 16 i 17 czerwca 2023 r. organizuje wydarzenie o nazwie „Archeologia Westerplatte”, które odbędzie się na terenie historycznego pola bitwy na półwyspie. Będzie ono częścią V edycji Europejskich Dni Archeologii – międzynarodowego projektu realizowanego w Polsce od 2019 r.
W ramach wydarzenia przewidziano przeprowadzenie wielu muzealnych lekcji archeologicznych. Celem zajęć prowadzonych przez pracowników Działu Archeologicznego i Działu Edukacyjnego Muzeum jest przybliżenie dziedzictwa archeologicznego i historii Westerplatte oraz uświadomienie potrzeby dbania o wspólne dziedzictwo kulturowe. Zajęcia będą prowadzone w miejscach na co dzień niedostępnych – na terenie prac wykopaliskowych prowadzonych przez Muzeum w ramach X etapu badań archeologicznych na Westerplatte. Podczas zajęć, których elementem będzie prezentacja wykopów archeologicznych, wyjaśniona zostanie specyfika pracy archeologów oraz innych specjalistów z zespołu badawczego. Zaprezentowane zostaną także zabytki uzyskiwane w trakcie badań wykopaliskowych. Prowadzący lekcje będą również informować o inwestycji realizowanej na terenie półwyspu – budowie Muzeum Westerplatte i Wojny 1939, której nieodzownym elementem są badania i nadzory archeologiczne.
Wydarzenie jest bezpłatne. Obowiązują zapisy na lekcje archeologiczne.
Dla osób indywidualnie odwiedzających Westerplatte w dniach 16 i 17 czerwca br. przewidziano udostępnienie terenu badań wykopaliskowych prowadzonych na obszarze „Mikołajewa” oraz placówki „Fort”. Dodatkowo w godz. 10.00–15.00 w okolicy reliktów wartowni nr 5 i willi oficerskiej będzie można spotkać muzealnych archeologów, którzy opowiedzą o ujawnieniu szczątków poległych obrońców Westerplatte oraz przybliżą specyfikę prac archeologicznych prowadzonych przez MIIWŚ na Westerplatte. Zaprezentują też zabytki uzyskiwane w trakcie badań wykopaliskowych oraz będą informować o inwestycji realizowanej na terenie półwyspu – budowie Muzeum Westerplatte i Wojny 1939.
17 czerwca 2023 r. (sobota) – lekcje archeologiczne na Westerplatte
Odbędą się trzy zajęcia na Westerplatte, a każde potrwa ok. 90 min.
Zbiórkę dla uczestników lekcji archeologicznych zaplanowano w Muzeum II Wojny Światowej w Gdańsku.
Odjazdy autobusów o godz. 11.00, 12.30 i 14.00 sprzed budynku MIIWŚ (wejście do części administracyjnej od ul. Stara Stocznia – szczegóły dotyczące transportu znajdują się poniżej).
Aby wziąć udział w wydarzeniu, należy wypełnić formularz zapisu.
Zgłoszenie uzyskuje status potwierdzonego po uzyskaniu odpowiedzi MIIWŚ z akceptacją formularza. O rejestracji decyduje kolejność zgłoszeń.
ZAPISY ZOSTAŁY ZAKOŃCZONE.
Uczestnicy lekcji muzealnych, które odbędą się 17 czerwca br., mają zapewniony transport. Odjazd na Westerplatte zaplanowano sprzed budynku Muzeum II Wojny Światowej w Gdańsku. Po zajęciach nastąpi powrót z Westerplatte do MIIWŚ.
ODJAZDY (Muzeum II Wojny Światowej w Gdańsku–Westerplatte)
Miejsce odjazdu: parking dla autobusów przed wejściem do części administracyjnej Muzeum od ul. Stara Stocznia
Godziny odjazdów: 11.00, 12.30 i 14.00
Autobus będzie oznaczony jako „MIIWS”.
Uczestnik zajęć powinien zjawić się co najmniej 10 min przed godziną odjazdu autobusu.
Każda grupa będzie odebrana z miejsca postoju autobusu na Westerplatte przez pracownika Muzeum, z którym rozpocznie spacer oraz zajęcia edukacyjne połączone ze zwiedzaniem wykopalisk.
POWROTY (Westerplatte–Muzeum II Wojny Światowej w Gdańsku)
Miejsce odjazdu: deptak prowadzący nad morze (okolice nowego cmentarza)
Godziny odjazdów: 13.30, 14.30 i 16.00
Autobus będzie oznaczony jako „MIIWS”.
Uczestnik zajęć powinien zjawić się co najmniej 10 min przed godziną odjazdu autobusu.
Koordynatorem polskiej edycji EDA jest Narodowy Instytut Dziedzictwa. Patronat honorowy nad wydarzeniami objął dr Jarosław Sellin – Sekretarz Stanu w Ministerstwie Kultury i Dziedzictwa Narodowego, Generalny Konserwator Zabytków.
Od 2016 r. Dział Archeologiczny Muzeum II Wojny Światowej w Gdańsku prowadzi badania archeologiczne terenu pola bitwy na Westerplatte. Do 2022 r., w trakcie dziewięciu etapów prac, szczegółowo przebadano obszar o powierzchni niemal 6 tys. m kw. i uzyskano ponad 60 tys. artefaktów obrazujących burzliwą historię półwyspu. Sporą część kolekcji stanowią wręcz unikatowe pamiątki związane z WST i siedmiodniową obroną placówki we wrześniu 1939 r. Przebadano relikty budynków związanych ze składnicą oraz lejów po bombach i pociskach powstałych między 1 a 7 września 1939 r. W celu zlokalizowania znajdujących się pod ziemią reliktów wykonano nieinwazyjne badania geofizyczne, które objęły ponad 16 ha terenu półwyspu. Przeprowadzono również zakrojone na dużą skalę prace saperskie pod nadzorem archeologów, w celu oczyszczenia Westerplatte z materiałów niebezpiecznych i wybuchowych pochodzenia wojskowego. Oczyszczono ponad 110 tys. m kw. terenu, zneutralizowano ponad 3,5 tys. przedmiotów, w tym m.in.: trzy bomby lotnicze, ponad 120 pocisków artyleryjskich (kalibru 20–150 mm), granaty moździerzowe i ręczne, zapalniki oraz elementy amunicji strzeleckiej.
Obecnie Dział Archeologiczny Muzeum II Wojny Światowej w Gdańsku prowadzi badania w ramach X etapu prac na Westerplatte. Archeolodzy nadzorują również prace budowlane związane z realizowaną na terenie półwyspu inwestycją – budową Muzeum Westerplatte i Wojny 1939.
„Mikołajewo”
W zachodniej części Westerplatte znajdowało się zaplecze gospodarcze WST zwane Mikołajewem. Początkowo wykorzystywano budynki powstałe w tym celu jeszcze w okresie funkcjonowania kurortu. W 1937 r. zakończono budowę nowoczesnego obiektu, w którym znajdowały się stajnia, obora oraz chlew. Żywy inwentarz składał się z dwóch krów, kilku lub kilkunastu świń oraz konia wykorzystywanego do prac polowych i transportowych. Nazwa „Mikołajewo” miała pochodzić od imienia pracownika zajmującego się gospodarstwem. Być może był nim st. strz. Mikołaj Kurbieko, który po przejściu do rezerwy w okresie do października 1935 r. do października 1938 r. został zatrudniony w takim charakterze.
W 2020 r. podczas nadzoru archeologicznego nad pracami saperskimi i poszukiwaniem zabytków zlokalizowano miejsce, w którym znajdował się budynek gospodarczy. W ramach X etapu prac prowadzone są w tym obszarze badania archeologiczne. Odsłonięto fundamenty oraz betonowe i ceglane posadzki obiektu. Murowany, parterowy budynek z dwuspadzistym dachem miał kształt wydłużonego prostokąta o wymiarach 6,2 m × 33, 2 m. Prowadziły do niego dwa wejścia od strony południowej. W części wschodniej znajdowała się stajnia, w środkowej – obora, natomiast w zachodniej – chlew. Pomieszczenia wykonano tak, by zapewnić dobrostan zwierząt. Pochyłe posadzki z rynsztokiem odprowadzającym nieczystości do studzienek odpływowych sprzyjały utrzymaniu higieny, a trakt komunikacyjny wzdłuż boksów umożliwiał swobodne przemieszczanie się zarówno opiekunowi, jak i zwierzętom. Budynek wyposażony był w pięć szybów wentylacyjnych oraz komin. Niewielki piec, być może typu „koza”, znajdował się w korytarzu wejściowym, gdzie zlokalizowana była również myjka dla konia. Zwierzęta przeżyły działania wojenne we wrześniu 1939 r. Po zajęciu Westerplatte przez Niemców budynek rozebrali polscy jeńcy cywilni podczas prac porządkowych zarządzonych przez okupantów.
Placówka „Fort”
Istniejący do dzisiaj betonowy schron wraz z wałem ziemnym został wzniesiony w 1911 r. jako część pruskiego systemu fortyfikacji nabrzeżnych. W 1939 r. włączono go do systemu obrony Wojskowej Składnicy Tranzytowej jako placówka „Fort”. To właśnie w jego pobliżu, na wysuniętym stanowisku obserwacyjnym, zginął od postrzału w głowę jeden z polskich obrońców – leg. Mieczysław Krzak. Jego ciało, prowizorycznie ukryte przez towarzyszy broni, miało zostać ujawnione w 1940 r. przez polskich jeńców cywilnych, których Niemcy zmusili do porządkowania terenu Westerplatte po zakończeniu walk. Według zachowanych relacji zwłoki polskiego żołnierza oblano benzyną i spalono. Muzeum II Wojny Światowej w Gdańsku od 2021 r. prowadzi prace poszukiwawcze zmierzające do zlokalizowania szczątków polskiego legionisty, które pozostawiono w miejscu spalenia.
Wartownia nr 5
Budynek jest elementem systemu obrony Wojskowej Składnicy Tranzytowej wzniesionego na Westerplatte w latach 1933–1936. Wybudowano wówczas sieć wartowni o numerach 1–5, które tworzyły obwód obrony. Wewnątrz obwodu znajdowały się nowoczesne koszary z kabiną bojową (wartownia nr 6). 2 września 1939 r., w trakcie obrony składnicy, wartownia nr 5 została zbombardowana przez Luftwaffe. Wewnątrz budynku zginęło co najmniej siedmiu polskich żołnierzy. Po zakończeniu II wojny światowej w miejscu wartowni powstał cmentarz wojskowy, który funkcjonował w tej lokalizacji do marca 2021 r. Relikty wartowni obecnie są dostępne dla zwiedzających i stanowią element otwartego w listopadzie 2022 r. nowego cmentarza Żołnierzy Wojska Polskiego na Westerplatte. Na cmentarzu spoczęło dziesięciu obrońców polskiej składnicy, w tym żołnierze polegli w wartowni nr 5.
Willa oficerska
Budynek wzniesiony pod koniec XIX w., w okresie funkcjonowania na Westerplatte kurortu i kąpieliska morskiego. W 1926 r. obiekt przebudowano, dostosowując go do potrzeb oficerów służących w Wojskowej Składnicy Tranzytowej na Westerplatte. W willi znajdowały się kwatery komendanta składnicy i jego zastępcy oraz kasyno oficerskie. W trakcie walk o polską placówkę w 1939 r. willa oficerska stała pusta – dowództwo przeniosło się do nowych koszar, w których znajdowało się centrum dowodzenia. Wskutek ataku na Westerplatte willa została jedynie uszkodzona. Po zakończeniu bitwy budynek rozebrali polscy jeńcy cywilni, którzy porządkowali pobojowisko. Byli to polscy obywatele uznani za element niebezpieczny dla III Rzeszy, aresztowani przez Niemców w Gdańsku i Gdyni. Obecnie uczytelnione relikty willi oficerskiej są dostępne dla zwiedzających i stanowią element otwartego w listopadzie 2022 r. nowego cmentarza Żołnierzy Wojska Polskiego na Westerplatte.
