Burzyciele świata w natarciu. Sowieckie grafiki antyreligijne z lat 1918–1941

Najnowszy album Wydawnictwa MIIWŚ prezentuje niepublikowane wcześniej wymowne plakaty, grafiki i karykatury stworzone przez sowieckich propagandzistów. Ich celem było podważenie pozycji, a wręcz całkowite wyeliminowanie religii z życia społecznego i kulturalnego. To ważny dokument epoki, który wskazuje na stopień zagrożenia sowieckim światopoglądem – nie tylko w ZSRS, ale i w całej Europie.

Sowieci doskonale zdawali sobie sprawę ze znaczenia religii wśród społeczeństw zamieszkujących tereny ZSRS. Materialistyczne i ateistyczne nurty ideologiczne sowieckiej władzy nie mogły współgrać z nauką poszczególnych kościołów, a autorytet duchowieństwa stanowił dla bolszewików poważne zagrożenie.

„Władzom zależało na definitywnym pożegnaniu ze starym światem i wprowadzeniu jedynej obowiązującej religii – ateistycznej” – czytamy we wstępie do publikacji.

To wszystko legło u podstaw antyreligijnego terroru. Jednym z jego narzędzi była propaganda wizualna w postaci plakatów, druków ulotnych czy karykatur. Choć obecnie mogą się one wydawać groteskowe, a wręcz zabawne, trzeba pamiętać, że w pierwszej połowie XX w. były częścią miażdżącej machiny totalitarnej, która prowadziła do bezwzględnego tępienia wyznawców i kapłanów chrześcijaństwa, judaizmu czy islamu.

Sowieci nie dysponowali rozwiniętymi mediami, środkami masowego oddziaływania na społeczeństwo. W realiach lat dwudziestych i trzydziestych XX w. to właśnie plakat miał ogromną siłę przekazu, z czego doskonale zdawali sobie sprawę przywódcy Związku Sowieckiego. Nic więc dziwnego, że nie szczędzili sił i środków na ten rodzaj nośnika propagandy. Co więcej, by zwiększyć moc oddziaływania, do tworzenia antyreligijnych grafik często zatrudniano uzdolnionych, wykwalifikowanych artystów. Album Burzyciele świata w natarciu prezentuje część ich dorobku w tej niechlubnej dziedzinie.

Lektura publikacji autorstwa Aleksandra Majewskiego i Dmitriya Panty pozwala uświadomić sobie, jaki był plan Sowietów wobec kształtowania postaw ideologicznych i moralnych obywateli. Wartości, które dotąd uznawano za sferę sacrum, spotkały się z pogardą, drwiną i szyderstwem. Prawdy zawarte w Piśmie Świętym czy Koranie zastępowano setkami tysięcy barwnych i napastliwych plakatów. Świątynie były zamieniane na pomieszczenia gospodarcze i miejsca rozrywki. Przedstawiciele duchowieństwa najpierw byli wyszydzani i poniżani, a w ostatecznym rachunku – bezwzględnie eliminowani. Po 17 września 1939 r. z takim właśnie pochodem burzycieli świata musieli się zmierzyć również Polacy.

„Agresorzy przynieśli ze sobą sowiecki mir, starając się zastąpić nim to, co było bliskie dominującej większości mieszkańców polskich województw wschodnich. A wkrótce ten ateistyczny świat antywartości bolszewicy przenieśli także na tereny innych państw Europy Środkowo-Wschodniej” – zaznacza w przedmowie do albumu dr hab. Grzegorz Berendt, dyrektor Muzeum II Wojny Światowej w Gdańsku.

Autorzy albumu przeprowadzili kwerendę w państwowych archiwach Ukrainy, Białorusi, Rosji i Kazachstanu, a także w zbiorach prywatnych. Rezultatem ich pracy jest wyselekcjonowanie bogatego, niepublikowanego wcześniej zbioru plakatów, grafik i karykatur. Całość poprzedza wstęp naukowy, w którym przybliżono cele sowieckiej propagandy antyreligijnej i mechanizmy jej funkcjonowania. Materiały graficzne są opatrzone komentarzami merytorycznymi i biogramami.

Album jest dostępny w naszym sklepie online. Zachęcamy również do wizyty w stacjonarnym punkcie sprzedaży, który mieści się na poziomie –3 MIIWŚ.

Aleksander Majewski, Dmitriy Panto, Burzyciele świata w natarciu. Sowieckie grafiki antyreligijne z lat 1918–1941, Gdańsk 2023, ss. 144, ISBN 978-83-65957-50-4.