Adam Dziewanowski, Wartownia nr 5 na Westerplatte w świetle źródeł historycznych i badań archeologicznych

Niebawem w naszej serii naukowej pojawi się kolejna publikacja poświęcona historii Westerplatte. Monografia Wartownia nr 5 na Westerplatte w świetle źródeł historycznych i badań archeologicznych szczegółowo dopełnia dotychczasowy stan wiedzy na temat znaczenia półwyspu w polskim systemie obronnym w latach trzydziestych XX w.

Wartownia nr 5 – jeden z kluczowych obiektów na terenie Wojskowej Składnicy Tranzytowej – nie doczekała się odrębnej monografii, choć opisywano ją w kontekście całościowego systemu obrony na Westerplatte. Monografia Adama Dziewanowskiego wypełnia tę lukę. W recenzji prof. Waldemara Rezmera czytamy:

„Udało się odtworzyć nie tylko jej [wartowni nr 5 – red.] rolę w systemie obrony, lecz dzięki zastosowaniu niezmiernie nowatorskiej metody badawczej – konfrontacji źródeł pisanych i istniejących już opracowań […] z efektami prac archeologicznych – zrekonstruować plan i przebieg budowy obiektu, jego konstrukcję oraz odtworzyć wewnętrzny układ pomieszczeń i wygląd zewnętrzny”.

Autor przeprowadził analizę reliktów wartowni, które ujawniono w 2021 r., uwzględniając również badania archeologiczne z lat 2016–2022. Przedstawił też szczegółowo proces kształtowania się systemu obrony WST. Dzięki publikacji można poznać wydarzenia, które rozgrywały się w budynku, w trakcie obrony składnicy we wrześniu 1939 r., a także już po kapitulacji. Efektem prac badawczych jest rekonstrukcja wyglądu zewnętrznego wartowni nr 5, rozplanowania pomieszczeń i zaprezentowanie ich funkcji.

Warto jednak pamiętać, że książka skupia się nie tylko na historyczno-archeologicznej analizie samego budynku. To również godne upamiętnienie ludzi i wydarzeń, które rozegrały się w pierwszych dniach II wojny światowej na Westerplatte. Nie zapomniano też o dramatycznych losach setek polskich więźniów, którzy do czerwca 1941 r. byli zmuszeni do porządkowania półwyspu, w tym zniszczonej wartowni nr 5.

Książka dzieli się na 10 zasadniczych, bogato ilustrowanych rozdziałów. Pierwsze trzy dotyczą kształtowania się systemu obronnego WST oraz roli wartowni nr 5. Kolejny rozdział poświęcono obronie składnicy. Dalsza część opisuje prace porządkowe oraz relikty wartowni nr 5 w czasie II wojny światowej i w okresie powojennym. W trzech kolejnych rozdziałach opisano konstrukcję obiektu, z podziałem na kondygnacje i poszczególne pomieszczenia, z uwzględnieniem ich funkcji i wyposażenia. Zasadnicza część publikacji kończy się prezentacją rekonstrukcji wyglądu wartowni nr 5.

Całość poprzedzono wstępem i zwieńczono podsumowaniem. Wartościowym dodatkiem jest katalog wybranych przedmiotów odnalezionych na Westerplatte od 2016 r. Publikacja zawiera również indeksy nazwisk i nazw geograficznych.

Adam Dziewanowski, Wartownia nr 5 na Westerplatte w świetle źródeł historycznych i badań archeologicznych, Gdańsk 2025, ISBN 978-83-65957-63-4, ss. 208.