#WojennyDzień - Akcja pod Arsenałem

26 marca 1943 r. doszło do jednej z najgłośniejszych akcji zbrojnych polskiego podziemia, znanej jako akcja pod Arsenałem. Grupy Szturmowe Szarych Szeregów, po wcześniejszym rozpoznaniu i rozplanowaniu działań o kryptonimie „Meksyk II”, uwolniły z transportu na Pawiak 21 polskich więźniów, w tym Jana Bytnara „Rudego”. Była to zarazem pierwsza tak spektakularna akcja uliczna polskiego ruchu oporu.

Jan Bytnar „Rudy”, jeden z głównych dowódców Szarych Szeregów, został aresztowany przez Gestapo 23 marca 1943 r., po wcześniejszym zatrzymaniu przez Niemców Henryka Osowskiego „Heńka”. To wydarzenie stało się bezpośrednią przyczyną zaplanowania i realizacji akcji pod Arsenałem. Niemiecka rewizja w mieszkaniu „Rudego” mogła obciążyć wiele osób, dlatego konieczne było szybkie działanie. Jeszcze tego samego dnia Tadeusz Zawadzki „Zośka” otrzymał informację, że „Rudy trafił do więzienia Pawiak. Opracował zatem wstępny plan ataku, „Meksyk I”, i zwołał grupę bojową. Akcję jednak odwołano ze względu na brak jej zatwierdzenia przez dowództwo Kedywu.

„Rudy” po zatrzymaniu był poddawany brutalnym przesłuchaniom, które bezpośrednio zagrażały jego życiu i stwarzały ryzyko dekonspiracji. Kolejną próbę odbicia Bytnara z transportu zaplanowano na 26 marca. W brawurowym ataku miało uczestniczyć 28 członków Grup Szturmowych Szarych Szeregów, zgrupowanych w czterech sekcjach, pod dowództwem Stanisława Broniewskiego „Orszy”. Plan zakładał przede wszystkim unieruchomienie ciężarówki za pomocą butelek z benzyną. Atakujących mieli ubezpieczać strzelcy uzbrojeni w karabiny stern i granaty. Miejsce akcji było nieprzypadkowe – chodziło o możliwie jak największą odległość od siedziby Gestapo.

Tym razem plan „Meksyk II” został zatwierdzony przez Kedyw. Po potwierdzeniu, że wśród więźniów przewożonych na przesłuchanie jest „Rudy”, rozpoczęła się koncentracja sił w rejonie ulic Długiej, Bielańskiej i Nalewki. Szturm nastąpił o godzinie 17:30, a cała akcja i wymiana ognia zakończyła się kwadrans później. Ostatecznie udało się oswobodzić 21 polskich więźniów, w tym „Rudego”. Po stronie polskiej na miejscu zginęły trzy osoby, w tym jeden z więźniów, a kolejna została zakatowana podczas śledztwa; było też trzech rannych. Bilans strat niemieckich to cztery ofiary śmiertelne i dziewięciu rannych. Cztery dni później – wskutek odniesionych ran – „Rudy” zmarł. W ramach odwetu za akcję pod Arsenałem Niemcy rozstrzelali 140 więźniów Pawiaka – Polaków i Żydów.