Promocja książki „Deportacje Polaków i obywateli polskich do Kazachstanu w latach 1936–1941”

Za nami kolejne ciekawe wydarzenie z cyklu „Spotkania z historią”. Tematem rozmowy dr Marka Szymaniaka, kierownika Działu Naukowego Muzeum II Wojny Światowej w Gdańsku z dr. Dmitriyem Panto była publikacja Deportacje Polaków i obywateli polskich do Kazachstanu w latach 1936–1941. Dokumenty ze zbiorów Archiwum Prezydenta Republiki Kazachstanu, którą opracował i opatrzył wstępem dr Panto.

Spotkanie było drugim (po niedzielnej projekcji filmu "Pamięć jest naszą ojczyzną") wydarzeniem mającym na celu upamiętnienie 80. rocznicy pierwszej z czterech masowych deportacji Polaków na Wschód, przeprowadzonych w latach 1940-1941 przez NKWD. Zaprezentowana książka składa się przede wszystkim z ułożonych chronologicznie, opracowanych i przetłumaczonych dokumentów dotyczących deportacji Polaków do Związku Sowieckiego. W pierwszej części zawarto dokumenty z okresu 1936-1939, a w drugiej informacje o deportacjach z lat wojennych 1940-1941.

Na początku rozmowy dr Marek Szymaniak zapytał autora o powód zainteresowania tematyką deportacji:

Moje zainteresowanie tym tematem wiąże się właściwie z moją osobistą historią. Urodziłem się w Kazachstanie jako jeden z potomków deportowanych tam Polaków w 1936 roku. Zatem ta historia od zawsze była obecna w moim życiu i stąd moje zainteresowanie historią, a w efekcie wybór studiów, które rozpocząłem w Kazachstanie i kontynuowałem w Polsce. (…) Kiedy badam historię i przystępuję do jakiegokolwiek tematu, po zapoznaniu się z dotychczasową literaturą staram się znaleźć i uzupełnić luki. Poprzez badania chcę uczynić malutki krok do przodu w wiedzy o danym wydarzeniu, wydobyć na światło dzienne i przetłumaczyć brakujące dokumenty.

Autor książki opowiedział o zdjęciu, które trafiło na okładkę książki. Na fotografii przedstawieni są pradziadkowie dr Dymitiya Panto, państwo Jan i Emilia Korzeniewscy w dniu swojego ślubu w 1930 r. Bohaterowie zdjęcia, podobnie jak cała rodzina i wszyscy mieszkańcy wsi Majdan w obwodzie żytomierskim, zostali deportowani do Kazachstanu jesienią 1936 r. Pamiątka ma charakter sentymentalny i symboliczny, gdyż prezentuje fragment życia, które zostało przerwane na skutek zsyłki. 

Następnie prowadzący spotkanie zapytał dr. Panto o pobudki, jakimi kierował się Józef Stalin decydując o masowych przesiedleniach Polaków właśnie do Kazachstanu: 

Po pierwsze, w Azji Środkowej, m.in. w Kazachstanie, Wielki Głód (Hołodomor) pochłonął według różnych szacunków około 1 000 000-1 200 000 osób. Dodatkowo około 600 000 osób wyemigrowało. To była po prostu demograficzna katastrofa. Po Wielkim Głodzie ten teren blisko 5 razy większy od Polski zamieszkiwało niecałe 2,5 miliona mieszkańców i dlatego żeby przeprowadzić skuteczną industrializację, która była prowadzona w tym czasie przez sowieckie władze, po prostu potrzebni byli ludzie do roboty. Po drugie, to teren niezwykle bogaty w różne złoża, wydobywano tam złoto, węgiel, miedź. W latach 30-tych przeprowadzone były tam badania geologiczne, które określiły zasobność tego terenu. Przy każdym wykopalisku tworzono jakiś łagier. I to jest powód demograficzny i ekonomiczny. Do tego dochodził element wychowawczy. Ten teren był idealnym miejscem na to, żeby tworzyć nowego człowieka – homo sovieticus. Nie było tam prawie żadnych torów, kolej rozbudowali dopiero zesłańcy, płaski teren stepów, bardzo surowy klimat, wahania temperatury od -40°C do +40°C, stwarzało idealne miejsce, gdzie można było zmieniać niepokornych Polaków i inne narody. Ucieczka była prawie niemożliwa. 

Spotkanie zakończyło się żywą dyskusją, w trakcie której publiczność podzieliła się wzruszającymi i dramatycznymi losami swoich rodzin deportowanych do Kazachstanu.

W publikacji Deportacje Polaków i obywateli polskich do Kazachstanu w latach 1936–1941.  Dokumenty ze zbiorów Archiwum Prezydenta Republiki Kazachstanu zostały zaprezentowane w większości nieznane dotąd dokumenty dotyczące sowieckich deportacji Polaków i obywateli polskich do Kazachstanu. Przetłumaczone na język polski dokumenty poprzedza opracowanie historyczne, w którym Autor przybliża czytelnikowi najważniejsze okoliczności wiążące się z represyjnym charakterem fal deportacyjnych oraz opisuje dramatyczne warunki, w jakich przebiegały. Książka zawiera także materiał ilustracyjny: mapy, rysunki i zdjęcia. Jej treść wzbogacono o relacje świadków, zebrane w ostatnich latach przez Muzeum II Wojny Światowej w Gdańsku.

dr Dmitriy Panto – pracownik Działu Naukowego Muzeum II Wojny Światowej w Gdańsku. Do jego zainteresowań badawczych należą historia Kościoła Katolickiego w Cesarstwie Rosyjskim i ZSRS, stalinowski terror oraz deportacje narodów do ZSRS.