Historia półwyspu Westerplatte | #M2WSwirtualnie
Dlaczego Wojskowa Składnica Tranzytowa powstała właśnie na Westerplatte? Jak wyglądała jej bohaterska obrona we wrześniu 1939 roku? Dziś w ramach naszego cyklu #WirtualnePorankizHistorią opowiemy Wam o Westerplatte. Poniżej znajdziecie tekst dotyczący dzisiejszego tematu, bibliografię przygotowaną przez pracowników Biblioteki oraz zadania do pobrania. Zachęcamy do zapoznania się z materiałem oraz spędzania czasu z #M2WSwirtualnie!
Sto lat temu na półwyspie Westerplatte znajdowało się jedno z gdańskich kąpielisk morskich. Ze względu na usytuowanie przy Kanale Portowym prowadzącym do Zatoki Gdańskiej było to miejsce o strategicznym znaczeniu wojskowym i geopolitycznym.
Westerplatte wyłoniło się z mielizn i wysepek tworzących się z osadów mułu rzecznego oraz piasku naniesionego przez prądy morskie. Początkowo było wyspą. Wiosną 1734 r. stała się polem bitwy, którą interweniujące wojska francuskie stoczyły z Rosjanami, oblegającymi w tym czasie Gdańsk, należący do stronnictwa popierającego króla Stanisława Leszczyńskiego. W maju Francuzi zaatakowali wojska rosyjskie, ale ponieśli klęskę i wkrótce skapitulowali. 23 czerwca Rosjanie wkroczyli na Westerplatte, a dzień później do Twierdzy Wisłoujście. Król Stanisław Leszczyński musiał natomiast chronić się ucieczką z wiernego mu miasta.
Po raz drugi Westerplatte stało się sceną wydarzeń o znaczeniu międzynarodowym w okresie wojen napoleońskich. W 1807 r. – po trzech miesiącach walk – pruski Gdańsk został zajęty przez wojska koalicji pod wodzą marszałka FranÇois Josepha Lefebvre’a. Po kilku latach, gdy załamała się wyprawa Napoleona na Rosję, jej wojska wraz z angielskimi przystąpiły do kolejnego oblężenia miasta. 16 września 1813 r. na Westerplatte doszło do bitwy, której celem było zdobycie kontroli nad ujściem Wisły. Ufortyfikowani żołnierze armii Napoleona odparli atak, jednak po kilku tygodniach (po dziesięciu miesiącach obrony miasta) Gdańsk, nazwany „Gibraltarem Bałtyku”, skapitulował.
W 1918 r. Polska uzyskała zapewnienie o przyznaniu „wolnego dostępu do morza”, a jej przedstawiciel w Gdańsku Mieczysław Jałowiecki dokonał zakupu wielu nieruchomości znajdujących się w pobliżu portu gdańskiego, w tym najważniejszych obiektów wybudowanych na Westerplatte.
Po zakończeniu I wojny światowej Gdańsk nie znalazł się w granicach państwa polskiego. Na mocy rezolucji Rady Ligi Narodów z 14 marca 1924 r. Westerplatte zostało wyznaczone jako miejsce wyładunku, magazynowania i przewozu przez to miasto materiałów wojennych i wybuchowych. Po tym jak Polska 31 października 1925 r. objęła w użytkowanie półwysep Westerplatte, budynki dawnego kurortu zostały wykorzystane na potrzeby 88-osobowego oddziału wartowniczego Wojskowej Składnicy Tranzytowej. Dla celów transportowych wybudowano m.in. basen amunicyjny, studnię artezyjską z elektrownią, linię kolejową z ładownią, 3 magazyny i 19 schronów amunicyjnych, a przy basenie ustawiono 6 dźwigów.
W latach 1933-1934 na Westerplatte postawiono 5 wartowni (potajemnie dodatkowo umocnionych i uzbrojonych), zaś w latach 1934-1936 powstały nowoczesne koszary odpowiadające potrzebom załogi zwiększonej w 1939 r. do ponad dwustu osób. Niedługo przed wybuchem wojny na przedpolu wartowni stworzono dodatkowy system placówek – m.in. stanowisk obrony: „Prom”, „Wał”, „Fort”, „Łazienki”, „Elektrownia”, „Przystań” oraz sierż. Władysława Deika.
Jednak kompromis w kwestii Gdańska nie zadowalał ani Polski, ani Niemiec. Tranzyt towarów polskich napotykał na rozmaite trudności ze strony gdańskich władz. Z kolei Niemcy nie potrafiły pogodzić się z oderwaniem terytorium Wolnego Miasta Gdańska od Rzeszy i również narzekały na problemy z przewozem ładunku przez należącą do Rzeczpospolitej część Pomorza. W 1939 r. rządzone przez Adolfa Hitlera Niemcy zdecydowały się na rozstrzygnięcie sporu z Polską poprzez zbrojną agresję.
1 września 1939 r. o godz. 4:48 pancernik Schleswig-Holstein rozpoczął ostrzał Westerplatte. Równocześnie załogę WST zaatakowała kompania szturmowa Kriegsmarine oraz jednostki pomocnicze (m.in. SS-Heimwehr Danzig i gdańska policja). Po siedmiu dniach bohaterskiej walki z wielokrotnie silniejszym i liczniejszym przeciwnikiem Polacy skapitulowali. W walkach po stronie polskiej śmierć poniosło na pewno 15 żołnierzy, 13 było ciężko rannych, a 25-40 odniosło lżejsze obrażenia. Straty niemieckie nigdy nie zostały do końca ujawnione.
Chociaż walka o kontrolę nad półwyspem nie miała znaczenia dla losów wojny polsko-niemieckiej, długotrwała obrona tego symbolicznego miejsca ogromnie wpłynęła na morale Polaków, dla których Westerplatte stało się „polskimi Termopilami”.
Wybrane eksponaty wydobyte podczas badań archeologicznych na Westerplatte >>>TUTAJ
Zobacz jak wyglądały badania archeologiczne na Westerplatte >>>TUTAJ
Ćwicz język angielski i wysłuchaj wykładu w oryginale >>>TUTAJ
Zadanie 1: Westerplatte - krzyżówka >>>TUTAJ
Zadanie 2: Westerplatte - znajdź różnice >>>TUTAJ
Fragment z katalogu „Westerplatte w 7 odsłonach”
Wykaz publikacji książkowych dostępnych w Bibliotece Muzeum II Wojny Światowej w Gdańsku dotyczących historii półwyspu Westerplatte:
1. Böhler J., Najazd 1939. Niemcy przeciw Polsce, Kraków 2011, Społeczny Instytut Wydawniczy Znak.
2. Borowiak M., Westerplatte w obronie prawdy, wyd. 2 popr. i uzup. (1 w tej edycji), Warszawa 2008, Oficyna Wydawnicza Alma-Press.
3. Dąbrowski F., Wspomnienia z obrony Westerplatte. Wspomnienia i dokumenty, Gdańsk 1957, Gdańskie Towarzystwo Naukowe.
4. Derdej P., Westerplatte-Oksywie-Hel 1939, Warszawa 2014, Bellona, De Agostini Polska.
5. Dróżdż K.H., Walczyli na Westerplatte. Badania nad stanem liczbowym załogi Wojskowej Składnicy Tranzytowej we wrześniu 1939 roku, Oświęcim 2017, Wydawnictwo Napoleon V.
6. Drzycimski A., Górski J., Reduta Westerplatte, Gdańsk 2014, Oficyna Gdańska.
7. Drzycimski A., Major Henryk Sucharski, Wrocław [etc.] 1990, Zakład Narodowy im. Ossolińskich.
8. Drzycimski A., Westerplatte. Cz. 1: Reduta w budowie 1926-1939, Gdańsk 2014, Fundacja Gdańska.
9. Drzycimski A., Westerplatte. Cz. 2: Reduta wojenna 1939, Gdańsk 2014, Fundacja Gdańska.
10. Drzycimski A., Westerplatte 1939. Historia i legenda. Przed szturmem, Gdańsk 2009, słowo/obraz terytoria.
11. Drzycimski A., Westerplatte – misja specjalna, Gdańsk 2015, Oficyna Gdańska.
12. Drzycimski A., Górnikiewicz S., Wojna zaczęła się na Westerplatte, [wyd. 2 zm.], Gdańsk 1989, Krajowa Agencja Wydawnicza.
13. Dudek M., Fortyfikacje Westerplatte, Warszawa 2015, Edipresse Polska.
14. Dziennik działań bojowych pancernika „Schleswig-Holstein” 8.09-2.10.1939 r., oprac. i tł.
J. Żebrowski, Toruń 1999, Wydawnictwo Adam Marszałek.
15. Flisowski Z., Tu, na Westerplatte, wyd. 4, Warszawa 1982, „Książka i Wiedza”.
16. Gliński M., Westerplatte. Guidebook, Gdańsk 1998, Wydawnictwo Gdańskie.
17. Górnikiewicz-Kurowska S., Lwy z Westerplatte, wyd. 3 popr. i uzup., Gdańsk 2010, „Marpress”.
18. Górnikiewicz-Kurowska S., Owiana legendą. Historia Wartowni nr 1 na Westerplatte, wyd. 2,
Gdańsk 2004, „Marpress”.
19. Górnikiewicz-Kurowska S., Westerplatczycy. Losy obrońców Wojskowej Składnicy
Tranzytowej, Gdańsk 1999, „Marpress”.
20. Górnikiewicz-Kurowska S., Westerplatte, wyd. 2 popr. i uzup., Gdańsk [s.a.], „Marpress”.
21. Górnikiewicz-Kurowska S., Westerplatte. Wojna i pamięć = War and memory = Krieg
und Gedächtnis, wyd. 3, Gdańsk 2009, „Marpress”.
22. Górnikiewicz-Kurowska S., Z dokumentów o Westerplatte, Gdańsk 1988, na zlec. Koła ZBOWiD.
23. Jedlicki G., Wartownia nr 1 na Westerplatte. Katalog wystawy, Gdańsk 2013, Muzeum Historyczne Miasta Gdańska.
24. Jurga T., Kowalski W.T., Wojna obronna Polski 1939 r., Warszawa 1979, Krajowa Agencja Wydawnicza.
25. Kluz W., Honor. Mjr Henryk Sucharski, Warszawa 1989, Akademia Teologii Katolickiej.
26. Kosiarz E., Pogoda W., Witkowski R., Westerplatte, Gdynia 1967, Wydawnictwo Morskie.
27. Kosiarz E., Wojna na Bałtyku 1939, Gdańsk 1988, Krajowa Agencja Wydawnicza.
28. Mamuszka F., Westerplatte. Przewodnik historyczny, Warszawa 1988, Wydawnictwo PTTK „Kraj”.
29. Materialne pozostałości konfliktów i zbrodni XX wieku w świetle najnowszych badań archeologicznych, red. meryt. H. Mik, W. Węglińska, Gdańsk 2019, Muzeum II Wojny Światowej.
30. Michaelis R., SS-Heimwehr Danzig in Poland 1939, Atglen, PA 2008, Schiffer Publishing Ltd.
31. Młodzi o Westerplatte, wybór J. Eljasiak, Warszawa 1969, Iskry.
32. Pomorze w ogniu. Historia II wojny światowej i nieznane relacje świadków, [pomysł i red. M. Ręczmin, M. Drzewicki], Warszawa 2009, Agora.
33. Potocki S., Westerplatte, Gdańsk 1975, Instytut Bałtycki.
34. Radowicz K., Kawalerowie Virtuti. [Rzecz o Westerplatczykach], wyd. 6, Gdańsk 2017, Wydawnictwo Wimana.
35. Rowiński A., Tamci żołnierze, Warszawa 1979, Krajowa Agencja Wydawnicza.
36. Rzepniewski A., Obrona Wybrzeża w 1939 r. Przygotowanie i przebieg działań, Warszawa 1964, Wydawnictwo MON.
37. Sucharski H., List z Westerplatte do siostry z 1.IX.1939 r. Notatki z obrony Westerplatte, wstęp i oprac. Z. L. Pszczółkowska, Gdańsk 1989, Zarząd Okręgu Stowarzyszenia Księgarzy
Polskich.
38. Tuliszka J., Westerplatte 1926-1939, Toruń 2011, Wydawnictwo Adam Marszałek.
39. Wańkowicz M., Dwie prawdy, wyd. 2, Warszawa 1977, Instytut Wydawniczy „PAX”.
40. Wańkowicz M., Westerplatte, wyd. 4 [krajowe], Warszawa 1960, Instytut Wydawniczy „PAX”.
41. Wartownia nr 1 na Westerplatte, Gdańsk 2013, Muzeum Historyczne Miasta Gdańska, Muzeum II Wojny Światowej.
42. Westerplatte, wyd. 2, Warszawa 1969, Rada Ochrony Pomników Walki i Męczeństwa, „Sport i Turystyka”.
43. Westerplatte, zebrał, oprac. i wstęp Z. Flisowski, wyd. 9, Warszawa 1984, Wydawnictwo MON..
44. Westerplatte w 7 odsłonach. Prezentacja zabytków pierwszego etapu badań archeologicznych na Westerplatte, oprac. F. Kuczma et al., wyd. 2 popr., Gdańsk 2019, Muzeum II Wojny Światowej.
45. Witkowski R., Westerplatte. Historia i dzień dzisiejszy, Gdańsk 1977, Wydawnictwo Morskie.
46. Wójtowicz-Podhorski M., Obrona Westerplatte 1939, Warszawa 2016, Historyczna, DWZP.
47. Wójtowicz-Podhorski M., Westerplatte 1939. Prawdziwa historia, Gdańsk 2009, AJ-Press.
48. Wójtowicz-Podhorski M., Wyrzykowski K., Westerplatte. Załoga śmierci, wyd. 2 popr. i uzup.,
Poznań 2012, Zin Zin Press.
49. Zajączkowski K., Lekarz z Westerplatte. Major Mieczysław Mikołaj Słaby 1905-1948, wyd. 2,
Warszawa 2009, Agencja Wydawnicza CB.
50. Zajączkowski K., Westerplatte jako miejsce pamięci 1945-1989, Warszawa 2015, IPN.
51. Zajączkowski K., Wokół tajemnic Westerplatte. Zbiór tekstów z lat 2005-2012, Warszawa 2012, Agencja Wydawnicza CB.
52. Znaki pamięci. Listy westerplatczyków (1940-1993), wybór, wstęp, komentarze i przypisy S. Górnikiewicz-Kurowska, wyd. 3, popr. i uzup., Gdańsk 2004, „Marpress”.
53. Żurawiński J., Pole bitewne Westerplatte. Miniprzewodnik, Gdańsk 2007, „DUX”.
