#AkcjaBurza „Burza” na Wileńszczyźnie #ArmiaKrajowaM2WŚ

Akcja „Burza” rozpoczęła się 1 lipca 1944 r. na terenie okręgu nowogrodzkiego, w rejonie Baranowicz, Słonimia i Nieświeża. Operacja „Ostra Brama” rozpoczęła się w nocy z 6 na 7 lipca. W ataku na miasto brało udział około 4,5 tys. żołnierzy AK. Niemieckie siły zgrupowane w Wilnie miały sporą przewagę i powstrzymały Polaków. Miasto udało się zdobyć dopiero 13 lipca, gdy do natarcia dołączyła Armia Czerwona. W trakcie walk żołnierze AK ponieśli ciężkie straty – zginęło około 500 osób. Warto podkreślić, że walczyli w trudnych warunkach: brakowało broni i amunicji, szwankowała łączność (oparta na systemie kurierów i łączników), wybrano niefortunne kierunki natarcia, brakowało również wyszkolenia żołnierzy do prowadzenia walki w mieście. W nocy z 12 na 13 lipca wspólne partole sowiecko-polskie oczyszczały miasto z Niemców. O świcie, w dniu zdobycia miasta, pchor. Jerzy Jensz „Krepdeszyn” oraz kpr. Artur Rychter „Zan” zatknęli na wieży Gedymina na Górze Zamkowej polską flagę. Ta po kilku godzinach została zdjęta przez Sowietów i zastąpiona czerwonym sztandarem. Po zdobyciu Wilna dowództwo Armii Czerwonej nakazało polskim jednostkom opuścić miasto.

Postawa żołnierzy AK, ich waleczność, liczebność, osiągnięcia, a także współpraca w trakcie szturmu z Sowietami w operacji „Ostra Brama” dawały dowództwu nadzieje na możliwość ułożenia dobrych relacji z Armia Czerwoną. Aleksander „Wilk” Krzyżanowski zakładał, że Sowieci pozwolą utworzyć w strukturze III Frontu Białoruskiego (dowodzonego przez marsz. Iwana Czerniachowskiego) polski korpus podlegający rządowi RP na uchodźstwie w Londynie. Dowództwo Armii Czerwonej jednak stanowczo odrzuciło tę propozycję, a ppłk „Wilk” wraz z współpracownikami został aresztowany 17 lipca 1944 r. W ręce NKWD trafiło około 8 tys. polskich żołnierzy. Część z akowców została w trakcie rozbrojenia przez czerwonoarmistów rozstrzelana, większość trafiła do obozu w Miednikach Królewskich. Aresztowani akowcy stanowczo odmówili wstąpienia do armii Berlinga, wskutek czego zostali wywiezieni do obozów w głębi ZSRS. Żołnierze, którym udało się uniknąć aresztowania, kontynuowali swoją walkę z Sowietami na terenie Wileńszczyzny po zakończeniu wojny.

W zbiorach Muzeum II Wojny Światowej w Gdańsku przechowywane są unikatowe eksponaty związane z akcją „Burza”. Jednym z najcenniejszych jest furażerka z orzełkiem w koronie należąca do kpr. Artura Rychtera ,,Zana”, który wraz z innymi polskimi żołnierzami zawiesił polską flagę na wieży Gedymina na Górze Zamkowej w Wilnie 13 lipca 1944 r. Kolejnymi wyjątkowymi przedmiotami są notatniki: jeden z nich zawiera informacje dotyczące dziejów AK na Wileńszczyźnie i Nowogródczyźnie. Obszerne fragmenty tego notatnika dotyczą ppłk. Aleksandra Krzyżanowskiego „Wilka”, a także stosunku AK do wkraczających na obszar Wileńszczyzny oddziałów sowieckich. Drugi notatnik również zawiera informacje na temat sytuacji AK po wejściu do wschodnich województw II RP Armii Czerwonej, jednak głównymi tematami poruszanymi w zeszycie są: rozbrojenia i aresztowania polskich partyzantów, przebieg akcji „Burza” i Powstania Warszawskiego oraz proces szesnastu.