#WojenniPolitycy - Carl Gustaf Mannerheim (1867–1951)
Carl Gustaf Mannerheim dowodził wojskami fińskimi w starciach z Sowietami podczas wojny zimowej (1939–1940) oraz wojny kontynuacyjnej (1941–1944). Po II wojnie światowej piastował urząd prezydenta Finlandii. Dzięki jego determinacji i talentom politycznym Finlandia trzykrotnie uratowała swoją niepodległość w XX w.
Baron Carl Gustaf Emil Mannerheim urodził się 4 czerwca 1867 r. w posiadłości rodowej Louhisaari w południowo-zachodniej Finlandii, stanowiącej wówczas autonomiczną część Cesarstwa Rosyjskiego. Wywodził się z arystokratycznej rodziny pochodzenia szwedzkiego. W 1887 r. został przyjęty do elitarnej Mikołajewskiej Szkoły Oficerskiej Kawalerii w Petersburgu. Po ukończeniu uczelni młody Carl rozpoczął służbę jako oficer w 15. Aleksandryjskim Pułku Dragonów, który stacjonował w Kaliszu, w ówczesnym zaborze rosyjskim. Po dwóch latach został przeniesiony do Petersburga, gdzie często przebywał w otoczeniu cara Mikołaja II.
Chrzest bojowy przeszedł w latach 1904–1905 – w czasie wojny Rosji z Japonią. Za waleczność awansowano go do stopnia pułkownika i wysłano na dwuletnią misję wywiadowczą do Chin. W uznaniu dotychczasowych zasług w 1909 r. otrzymał dowództwo 13. Włodzimierskiego Pułku Ułanów, który stacjonował w Mińsku Mazowieckim. Po dwóch latach został przeniesiony do Warszawy i awansowany na generała. W czasie pobytu w Polsce – głównie z powodu swojego pochodzenia – łączyły go przyjazne relacje z wybitnymi przedstawicielami polskiej arystokracji: rodzinami Lubomirskich, Potockich i Tyszkiewiczów. Kontakty ułatwiały także zdolności językowe. Oprócz szwedzkiego i fińskiego znał język polski, a także rosyjski, angielski, francuski, niemiecki, portugalski, czy nawet łacinę i mandaryński.
W czasie I wojny światowej jednostka Mannerheima zaczęła działania na froncie galicyjskim, a zakończyła na froncie rumuńskim. W grudniu 1917 r. powrócił do Finlandii, która 6 grudnia proklamowała niepodległość. Pomimo formalnego uznania niepodległości Finlandii przez Rosję Sowiecką jasne było, że agresja bolszewików doprowadzi do konfliktu. Już w styczniu 1918 r. komuniści opanowali Helsinki i południe kraju, gdzie wprowadzili rządy czerwonego terroru. Mannerheim, decyzją fińskiego senatu, został dowódcą Białej Armii. Dzięki jego determinacji w szkoleniu i wyposażaniu żołnierzy, zdolnościom politycznym i strategicznym, a także niemieckiej pomocy pokonano komunistyczną rebelię. Finlandia zachowała niepodległość.
Po zwycięskiej wojnie Mannerheim został ogłoszony regentem Finlandii. Gdy zadecydowano o republikańskiej formie państwa, wystartował w wyborach prezydenckich w 1919 r. Te jednak przegrał. Po porażce wyjechał na konferencję pokojową do Paryża. Dzięki talentom dyplomatycznym udało mu się wynegocjować przyłączenie do Finlandii Wysp Alandzkich, których domagała się także Szwecja. Po powrocie do kraju zajmował się działalnością charytatywną i sporo podróżował po Europie, Azji i Afryce. W 1931 r. został przewodniczącym Rady Obrony. Dwa lata później otrzymał stopień marszałka polnego. Jako odpowiedzialny za obronę kraju, widząc rosnące zagrożenie ze strony ZSRS, robił wszystko, by wzmocnić fińską armię i umocnić granicę z Sowietami. Wybudowana, dzięki jego staraniom,135-kilometrowa linia obronna między Zatoką Fińską i jeziorem Ładoga nazwana została linią Mannerheima.
W drugiej połowie 1939 r. sytuacja polityczna w Europie zaczęła się zaostrzać. Po zagarnięciu wschodniej części Polski i wymuszeniu uległości ze strony Litwy, Łotwy i Estonii Sowieci wysunęli żądania wobec Finlandii. Żądali stworzenia baz na jej terytorium, przesunięcia granicy fińskiej na zachód, zniszczenia fińskich umocnień, a przede wszystkim podpisania układu uzależniającego Finlandię od ZSRS. Gdy Finowie nie wyrazili zgody na dyktat, Sowieci zorganizowali prowokację graniczną i 30 listopada 1939 r. napadli na Finlandię. Liczący wówczas 72 lata marszałek Mannerheim, na własną prośbę, ponownie objął naczelne dowództwo. Fińskie społeczeństwo stanęło za nim murem. Armia Czerwona uderzyła w kilku miejscach; zbombardowała także Helsinki i Viipuri (ros. Wyborg). Główne działania tzw. wojny zimowej rozegrały się na Przesmyku Karelskim. Pierwszy sowiecki atak został powstrzymany na umocnieniach linii Mannerheima. Finowie przeprowadzali skuteczne kontrataki. Armia Czerwona miała ponad trzykrotną przewagę w ludziach i wielokrotną w ciężkim sprzęcie wojennym. To jednak niewielka armia fińska w krótkim czasie uzyskała przewagę nad potężnym agresorem, wzbudzając tym samym podziw całego świata. Finowie prowadzili walkę na swoim terytorium, byli lepiej przygotowani i wyposażeni, szczególnie w warunkach mroźnej zimy. Stosowali nowatorskie techniki wojenne, znakomicie wykorzystując warunki naturalne, kamuflaż czy jednostki narciarskie. Dowództwo sowieckie nie potrafiło wypracować skutecznej odpowiedzi na fińską taktykę. O sukcesie w dużym stopniu decydowała postawa marszałka Mannerheima, który mimo swojego wieku nie wahał się przebywać bezpośrednio na froncie i w zimowym kamuflażu czołgać się pod ostrzałem sowieckiej artylerii. Dowódca jednak zdawał sobie sprawę, że zbliżająca się wiosna zadziała na korzyść ZSRS i umożliwi Armii Czerwonej wykorzystanie liczebnej przewagi. Ponadto fińska armia niemal wyczerpała swoje skromne zasoby. Zdecydował więc o rozpoczęciu negocjacji. Sowieci zaskoczeni oporem Finów, nie znając ich pogarszającej się sytuacji, przystali na propozycję. 12 marca 1940 r. zawarto pokój. Finlandia utraciła na rzecz ZSRS m.in. Przesmyk Karelski, dostęp do jeziora Ładoga i drugie co do wielkości miasto Viipuri. Wielu polityków i część społeczeństwa krytykowała zawarcie pokoju. Była to jednak cena za uratowanie niepodległości Finlandii.
Mimo zakończenia wojny Mannerheim pozostał dowódcą armii i przygotowywał strategię polityczną i wojskową na kolejne lata. Po podboju przez III Rzeszę Danii, Norwegii oraz Europy Zachodniej Finlandia została odcięta od ewentualnej pomocy ze strony Zachodu. Dodatkowo ZSRS ponownie zaczął zgłaszać roszczenia terytorialne. Choć marszałek Mannerheim nie był zwolennikiem współpracy z Hitlerem, sytuacja geopolityczna w Europie i chęć rewizji niesprawiedliwego pokoju z Sowietami z 1940 r. zmusiła go do tego. Po ataku Niemiec na ZSRS i zbombardowaniu przez Sowietów terytorium Finlandii 25 czerwca 1941 r. wojska fińskie włączyły się do wojny. Dla Finów nowy konflikt był dalszym ciągiem poprzedniej wojny ze Związkiem Sowieckim, dlatego nazywano go wojną kontynuacyjną. Wojska fińskie mimo oporu Armii Czerwonej szybko odbiły terytoria zagarnięte po wojnie zimowej przez ZSRS oraz zajęły część sowieckiej Karelii z jej stolicą w Petrozawodzku (przemianowanym na Äänislinna). Sukcesy wzbudziły entuzjazm Finów. Mannerheim jednak z wielkim sceptycyzmem podchodził do współpracy z Niemcami. Choć Leningrad był kusząco blisko od fińskich linii, marszałek odmówił ataku na miasto; ograniczył się do jego blokowania. Nie wyraził także zgody na prześladowania Żydów na terenach zajętych przez jego wojska. Niemcy zabiegali o przychylność Mannerheima do tego stopnia, że na 75. urodziny marszałka do jego kwatery frontowej przybył Adolf Hitler, co zmusiło go do rewizyty w czerwcu 1942 r.
Dotychczasowy prezydent Finlandii Risto Ryti 4 sierpnia 1944 r. zrzekł się stanowiska. Fiński parlament na jego miejsce powołał Mannerheima. Widząc zbliżającą się klęskę III Rzeszy, przystąpił do negocjacji z Sowietami. 9 września 1944 r. podpisał z nimi zawieszenie broni i przekierował wojska fińskie do walki ze stacjonującymi w Laponii Niemcami. Schorowany i wyczerpany marszałek zrezygnował z dowodzenia armią 31 grudnia. Jako prezydent prowadził jeszcze negocjacje z Sowietami. W ich wyniku Finlandia podpisała w lutym 1947 r. traktat pokojowy, zgodnie z którym musiała ponownie oddać terytoria utracone w 1940 r., a także okręg Petsamo i bazę wojenną na półwyspie Porkkala. Dodatkowo Finlandia aż do upadku ZSRS musiała dostosowywać swoją politykę zagraniczną do wymogów wschodniego sąsiada, zachowała jednak niezależność w polityce wewnętrznej. Wynegocjowane ustępstwa pozwoliły zachować Finom niepodległość – już po raz trzeci w XX w.
W marcu 1946 r. Mannerheim uznał, że ze względu na stan zdrowia nie jest w stanie piastować urzędu prezydenta. Pod koniec lat czterdziestych wyjechał na leczenie do Szwajcarii. Zmarł w Lozannie 27 stycznia 1951 r. Jego ciało sprowadzono do ojczyzny. Pogrzeb miał państwowy i uroczysty charakter. Uczestniczyło w nim ponad 100 tys. osób. Został pochowany na cmentarzu Hietaniemi w Helsinkach.
Carl Gustaf Mannerheim jest niewątpliwie największym bohaterem narodowym Finlandii. 4 czerwca – dzień jego urodzin – jest świętym państwowym Finlandii, a pomniki marszałka znajdują się w wielu miastach kraju.
