#WojenniDowódcy - Generał Zygmunt Bohusz-Szyszko

Generał dywizji Zygmunt Bohusz-Szyszko był weteranem wojny polsko-bolszewickiej (1919–1921) i kampanii polskiej 1939 r., dowódcą Samodzielnej Brygady Strzelców Podhalańskich oraz uczestnikiem walk o Narvik w 1940 r. i kampanii włoskiej – w tym walk o Monte Cassino. Został dwukrotnie odznaczony Orderem Virtuti Militari (IV i V klasy).

Urodził się 18 stycznia 1893 r. w Chełmie na Lubelszczyźnie. Jego ojciec Jakub był oficerem armii carskiej, późniejszym generałem Wojska Polskiego, uczestnikiem wojny polsko-bolszewickiej. To właśnie służba ojca w rosyjskiej armii i otrzymany przez niego przydział były powodem przeprowadzki rodziny do dalekiego Irkucka na Syberii (1907 r.). Zygmunt, zapatrzony w swego ojca, postanowił pójść w jego ślady, wstępując do szkoły wojskowej w Pskowie, którą ukończył w 1911 r. Później kształcił się w Wyższej Szkole Oficerskiej w Moskwie. Po zakończeniu edukacji otrzymał przydział w 12. Pułku Grenadierów, gdzie objął dowództwo plutonu.

W trakcie I wojny światowej został ze swą jednostką wysłany na front. W 1915 r. dostał się do austriackiej niewoli, z której jednak udało mu się zbiec. Trafił do II Brygady Legionów Polskich, pod dowództwo płk. Józefa Hallera. Podczas tzw. kryzysu przysięgowego wraz z większością polskich żołnierzy został internowany na Węgrzech. W 1918 r. wstąpił do Wojska Polskiego w stopniu porucznika. Wziął udział w wojnie polsko-bolszewickiej, w czasie której walczył w 2. Dywizji Piechoty jako dowódca kompanii, później zaś batalionu. Został awansowany na dowódcę 2. Kowieńskiego Pułku Strzelców w ramach 2. Dywizji Litewsko-Białoruskiej. Pomimo odniesionych ran walczył do zakończenia wojny, dając się poznać jako bitny i ambitny żołnierz.

W odrodzonej Rzeczpospolitej, w 1921 r., został oficerem sztabu w 19. Dywizji Piechoty. W tym samym roku oddelegowano go na studia w Wyższej Szkole Wojennej, trwające do 1923 r. W międzyczasie uzyskał awans do stopnia majora (1922 r.). Po ukończeniu studiów objął stanowisko dowódcze w Oddziale V Sztabu Generalnego, jednocześnie pozostając nadetatowym oficerem w 62. Pułku Piechoty. W 1926 r. został oddelegowany do służby w Generalnym Inspektoracie Sił Zbrojnych jako I oficer sztabu. W 1928 r. otrzymał stopień podpułkownika. Dwa lata później awansował na inspektora armii. W 1931 r. otrzymał przydział w Korpusie Ochrony Pogranicza na placówce „Głębokie” (w północno-wschodniej części kraju), a od 1934 r. pełnił tam funkcję zastępcy dowódcy w randze pułkownika. W sierpniu 1938 r. mianowano go dowódcą piechoty dywizyjnej w 1. Dywizji Piechoty Legionów w Wilnie.

Tuż przed wybuchem II wojny światowej Zygmunt Bohusz-Szyszko otrzymał przydział w 16. Dywizji Piechoty w Grudziądzu. 2 września 1939 r. został dowódcą tej jednostki. Wziął udział w walkach w rejonie Grudziądza, następnie wycofał się ku centralnej części kraju. Razem z dywizją w dniach 9–18 września 1939 r. wziął udział w bitwie nad Bzurą. Dowodzona przez niego jednostka poniosła bardzo duże straty. Została niemal w całości rozbita. Niewielka grupa żołnierzy przedostała się do Warszawy, gdzie broniła stolicy kraju przed atakującymi Niemcami. Po jej kapitulacji płk Zygmunt Bohusz-Szyszko uniknął niewoli.

Poprzez Węgry przedostał się do Francji, gdzie wstąpił do odbudowującego się Wojska Polskiego. Na początku 1940 r. został mianowany dowódcą Samodzielnej Brygady Strzelców Podhalańskich. Mimo że początkowo zakładano wykorzystanie jednostki w walkach w Finlandii, gdzie toczyła się wojna fińsko-sowiecka, ostatecznie zaniechano tego pomysłu. Zamiast tego skierowano ją do Norwegii zaatakowanej przez III Rzeszę. W międzyczasie, w kwietniu 1940 r., Bohusz-Szyszko otrzymał awans do stopnia generała brygady. Prowadzona przez niego dywizja wzięła udział w bitwie o Narwik (walczyła od maja do czerwca 1940 r.), gdzie wykazała się walecznością, a zdolności dowódcy nie były bez znaczenia. Po zajęciu Norwegii przez Niemców dywizję odesłano do Francji. W czerwcu 1940 r. wzięła udział w obronie tego kraju, ponosząc jednocześnie spore straty. Jej resztki razem ze swym dowódcą zostały przetransportowane na wyspy brytyjskie.

Bohusz-Szyszko od września 1940 r. do sierpnia 1941 r. kierował Centralnym Obozem Wyszkoleniowym I Korpusu Polskiego w Crawford. Po podpisaniu układu Sikorski–Majski, przywracającego stosunki dyplomatyczne między Polską a ZSRS, stanął na czele Polskiej Misji Wojskowej, formującej polskie jednostki na terenie Związku Sowieckiego. Później, do października 1942 r., był szefem sztabu Armii Polskiej w ZSRS. Po ewakuowaniu polskich oddziałów do Iranu i dalej do Palestyny został dowódcą 5. Kresowej Dywizji Piechoty. Natomiast w czerwcu 1943 r. został zastępcą dowódcy całego 2. Korpusu Polskiego, gdzie ściśle współpracował z gen. Władysławem Andersem.

Generał Bohusz-Szyszko wziął udział w kampanii włoskiej. Uczestniczył w walkach o Monte Cassino – wzgórze oblegane miesiącami przez aliantów. Zajęto je dopiero w wyniku polskiego natarcia w maju 1944 r. Walczył też pod Ankoną. W trakcie walk o Bolonię w 1945 r., pod nieobecność gen. Andersa, dowodził całością wojsk 2. Korpusu Polskiego. Za swoje zasługi na polach bitew otrzymał w tym samym roku awans do stopnia generała dywizji.

Na emigracji początkowo służył w Polskim Korpusie Przysposobienia i Rozmieszczenia, a później zajął się pracą zarobkową. Osiadł w Londynie i prowadził punkt sprzedaży i naprawy porcelany. Był związany z ruchem emigracyjnym. Zajął się też publicystyką – w latach sześćdziesiątych XX w. został prezesem Związku Pisarzy Polskich na Obczyźnie. Nie zaniechał przy tym działalności patriotycznej. W latach 1976–1980, pomimo podeszłego wieku, był głównym inspektorem Sił Zbrojnych na Zachodzie. Zmarł 20 czerwca 1982 r. w Londynie. W czasie swojego życia był wielokrotnie odznaczany – m.in. dwukrotnie Orderem Virtuti Militari (IV i V klasy), Krzyżem Oficerskim Orderu Odrodzenia Polski i Wielką Wstęgą Orderu Odrodzenia Polski.