#WojenneDeportacje - Deportacja polskich obywateli z maja–czerwca 1941 r.
Na przełomie maja i czerwca 1941 r. przeprowadzono ostatnią akcję deportacyjną polskich obywateli z okupowanych przez Sowietów wschodnich województw RP. Tym razem w głąb ZSRS zesłano ponad 44 tys. osób. Napaść III Rzeszy na swego sojusznika – Związek Sowiecki – 22 czerwca 1941 r. zatrzymała wywózki mieszkańców okupowanej Polski.
Data deportacji: maj–czerwiec 1941 r.
Miejsce, z którego dokonano deportacji: okupowane wschodnie województwa polskie
Miejsce, do którego skierowano deportowanych: Kraj Ałtajski, Kraj Krasnojarski oraz Kazachska SRS
Liczba deportowanych: między 37 a 44 tys. polskich obywateli
Kategorie deportowanych osób: środowiska inteligenckie, rodziny kolejarzy i pozostałych uchodźców, członkowie rodzin osób, które podjęły działalność konspiracyjną, członkowie rodzin obszarników, fabrykantów i kupców itd.
Rys historyczny
Ostatnia z czterech fal deportacji rozpoczęła się po roku względnego pokoju na okupowanych polskich ziemiach, czyli na przestrzeni maja i czerwca 1941 r. Sama akcja została przeprowadzona w trzech etapach: 22 maja 1941 r. wywieziono mieszkańców terenów Ukraińskiej SRS, 14 czerwca – osoby z terenów Litewskiej SRS, zaś z terenów Białoruskiej SRS dokonano deportacji w dniach 19–20 czerwca 1941 r. Ostatnia fala deportacyjna różniła się nieco od poprzednich akcji. Po pierwsze dotyczyła również terenów, które znalazły się pod okupacją Związku Sowieckiego latem 1940 r. (Besarabia i Północna Bukowina oraz kraje bałtyckie). Po drugie dotyczyła bardzo szerokiej grupy osób ze wschodnich województw polskich – przesiedlono wszystkich tych, którzy uniknęli deportacji w poprzednich transportach, a w mniemaniu władzy sowieckiej stanowili „szkodliwy element”. W ramach zsyłki na Wschód deportowano: środowiska inteligenckie, rodziny kolejarzy i pozostałych uchodźców, członków rodzin osób, które podjęły działalność konspiracyjną, członków rodzin obszarników, fabrykantów i kupców, rodziny represjonowanych żandarmów i policjantów oraz wyższych urzędników państwowych. Wszystkie grupy stawiające opór władzy sowieckiej i uosabiały swoim istnieniem Polskę i polskość musiały zostać wyeleminowane z okupowanych terenów.
Podstawą prawną ostatniej deportacji była decyzja Komitetu Centralnego Wszechzwiązkowej Komunistycznej Partii (bolszewików) oraz uchwała Rady Komisarzy Ludowych ZSRS z 14 maja 1941 r. Na podstawie tej uchwały Ławrientij Beria wydał zarządzenie, które regulowało ową wywózkę. Funkcjonariusze NKWD oraz miejscowy aktyw komunistyczny natychmiast zajęli się przygotowaniem akcji deportacyjnej w poszczególnych republikach i miejscach deportacji.
W akcji deportacyjnej z maja i czerwca 1941 r. z terenów II RP wywieziono około 44 tys. polskich obywateli. Wyjątkowość tej deportacji polegała także na tym, że czas jej trwania przypadł na początek wojny niemiecko-sowieckiej (22 czerwca 1941 r.). Część transportów z zesłańcami została więc zbombardowana przez niemieckie lotnictwo, część nie dotarła do miejsc docelowych, a zesłańcy, znalazłszy się niemal na gołym stepie, musieli opuścić wagony, które okazały się niezbędne do transportowania wojsk sowieckich oraz ewakuacji ludności i urządzeń przemysłowych z zachodnich terenów ZSRS. Początek wojny spowodował dodatkowy chaos w Gułagach i specposiołkach, co jeszcze bardziej uprzykrzało życie deportowanym.
Niektórzy z przesiedleńców nie zdążyli dotrzeć na miejsca zsyłki z powodu tzw. amnestii z 30 lipca 1941 r., wypracowanej w ramach układu Sikorski–Majski. Dzięki temu dokumentowi setki tysięcy polskich obywateli uzyskało wolność i wyruszyło do południowych republik Związku Sowieckiego, szukając możliwości przetrwania i wstąpienia w szeregi armii gen. Władysława Andersa. Niestety osoby, którym nie udało się dotrzeć na czas, musiały przeczekać do 1946 r. w ZSRS, kiedy nadeszła kolejna okazja do powrotów do ojczyzny. W wyniku trudnych warunków klimatycznych, chorób, wykańczającej pracy, brutalnego traktowania przez funkcjonariuszy NKWD część osób zmarła, pozostając już na zawsze na „nieludzkiej ziemi”.
