Wernisaż wystawy czasowej LAS - Schronienie Ofiar. Kryjówka Zbrodni.

Dzisiaj tj. 30 sierpnia 2024 roku na poziomie -3 Muzeum II Wojny Światowej w Gdańsku miał miejsce wernisaż wystawy czasowej LAS - Schronienie Ofiar. Kryjówka Zbrodni. Celem ekspozycji jest upamiętnienie ofiar w 85. rocznicę wybuchu II wojny światowej, której działania toczyły się także na terenie obszarów leśnych.

Podczas uroczystości do zebranych zwrócił się prof. Rafał Wnuk – p.o. dyrektora Muzeum II Wojny Światowej w Gdańsku:

Przyznam, że kiedy Panie kuratorki – Monika Krzencessa-Ropiak i Agnieszka Bacławska-Kornacka – przyszły z tym pomysłem połączenia sztuki, historii, artefaktu, pomyślałem, że to jest odważne. To jest wyzwanie pełne niebezpieczeństw (…). Miałem możliwość przejść już przez wystawę i... nie będę dzielił się swoimi wrażeniami... Ale były, były te wrażenia. I we mnie pozostają (…).

Las jest naszym pierwotnym domem. Jego spokój koi, stąd wyszliśmy, tu wracamy w chwilach kryzysu. Las – mickiewiczowski matecznik, schronienie ofiar, to stanica oporu, partyzancki zielony pałac. Las – wilczy szaniec, kryjówka zbrodni katów Pomorza, Palmir, Katynia. Las nas pamięta, niczego nie gubi.

Głos zabrała także jedna jedna z kuratorek wystawy, kierownik Działu Wystaw MIIWŚ – Monika Krzencessa-Ropiak:

Wystawa „Las – schronienie ofiar. Kryjówka zbrodni” opowiada historię II wojny światowej z perspektywy kompleksów leśnych, ich znaczenia w wojnie obronnej – jako twierdzy oporu, jako kryjówki zbrodni, ale też schronienia ofiar. Jest to esej wystawienniczy, który interdyscyplinarnie łączy ze sobą artefakty historii z elementami sztuki, z ekologią. 

Nie zależało nam na opowieści chronologicznej, nie chciałyśmy również pokazać samej sztuki. Chciałyśmy zobaczyć, jak budują wspólnie narrację i jaka między nimi zachodzi synergia. Mam nadzieję, że nam się to udało. 

I wreszcie jest to też tak trochę moja osobista wystawa, ponieważ pochodzę z rodziny leśników i ten las był zawsze obecny w moim życiu. Dlatego jako historyczka, kuratorka chciałam przełożyć tę historię na język wystawienniczy. Na naszej ekspozycji będą państwo mogli zobaczyć również artefakty organiczne, tak jak na przykład – w sumie prawie widoczny na wejściu – korzeń dębu wydobyty na Westerplatte przez naszych kolegów archeologów. Będzie można również zobaczyć nadpalony pień z Piaśnicy – świadka zbrodni pomorskiej. Prezentujemy również wiąz z Pawiaka, który według relacji tam osadzonych, dawał nadzieję, był wytchnieniem. W tej chwili jest pewnego rodzaju relikwią. (...) Z rzeczy organicznych na wystawie prezentujemy abakany Magdaleny Abakanowicz. Prace są zrobione z sizalu. Po raz pierwszy w Gdańsku będą państwo mieli okazję zobaczyć właśnie te prace (...)

Następnie do zebranych zwróciła się druga z kuratorek wystawy, Agnieszka Bacławska-Kornacka z Działu Wystaw MIIWŚ:

Chciałyśmy, by chronologia nie była jedynym narzędziem narracji. Z kolei prezentacja samych dzieł sztuki nie dałaby historii mówić swoim głosem o losie konkretnych osób. Dopiero zderzenie obu światów i wspólne budowanie narracji pokazało tę synergię. Udokumentowane fakty i związane z nimi emocje zapisane przez artystów tworzą – w naszym odczuciu – pełniejszy obraz zdarzeń. Dlatego w narracyjnym sercu wystawy – niejako w mateczniku – zostały ulokowane abakany Magdaleny Abakanowicz. Sprawiają wrażenie, jakby można było się w nich ukryć.

Wystawa pokazuje na przykładzie historii, w jaki sposób dewastacja podstawowych wartości w świecie człowieka prowadzi do degradacji ekosystemu, w którym żyjemy. W sensie materialnym – mam na myśli zniszczenia polskich lasów odnawiane pieczołowicie później przez dekady przez polskich leśników – ale i w sensie kulturowym. Las, pierwotny dom, staje się miejscem zagłady. Niewinność krajobrazu zostaje skażona. Wojna poczyniła także mniej uchwytne spustoszenie – w psychice, w głowie ocalałych i ich potomków. Odłamki zdarzeń – jak łuski w pniach drzew, które do dziś znajdują leśnicy – tkwią w nas do dziś. Las to naturalny habitat – z niego wyszliśmy, do niego wracamy. Las nas pamięta, niczego nie gubi.

Jako ostatnia głos zabrała, ofiarodawczyni obiektów na ekspozycję – Janina Mirosława Aleksandrowicz: 

Moje życie od urodzenia wiąże się z lasem. Urodziłam się w rodzinie inżyniera leśnika i to znaczyło, że się mieszka właśnie w lesie. Ojciec został zmobilizowany jako oficer rezerwy, trafił do obozu jenieckiego w Kozielsku i został zamordowany w Katyniu. Miałam okazję być w Katyniu wielokrotnie i podziwiać rosnące tam dorodne sosny, które wyrosły niewątpliwie z ciał tych wszystkich, którzy byli tam zakopani w dołach śmierci. 

Las wspominam jako moją historię rodzinną i oczywiście miejsce, które podziwiam, którym się zachwycam. Wszystkie tematy związane z lasem są mi niezwykle bliskie.

Wystawa podzielona jest na pięć obszarów tematycznych:   
1.    KAMPANIA POLSKA 1939 ROKU - ze szczególnym uwzględnieniem początku wojny na Półwyspie Westerplatte (walki w Lesie Westerplackim). 
2.    LAS/MATECZNIK  – schronienie ofiar, z podkreśleniem dramatu ludności żydowskiej i polskiej na terenie Zamojszczyzny.
3.    LAS/TWIERDZA  - stanica partyzanckiego oporu i samoobrony (m.in. Lasy Janowskie i Puszcza Solska, Bory Tucholskie, Wileńszczyzna, Nowogródczyzna, Wołyń).
4.    LAS/ZAGŁADA - miejsce zbrodni: m. in. lasy Pomorza, Las Katyński, syberyjska tajga, niemieckie nazistowskie obozy koncentracyjne, ukrywane w lesie lub posiadające zaplecze leśne; miejsca masowych pochówków celowo zalesiane przez oprawców.
5.    NARUSZENIA EKOSYSTEMU LEŚNEGO WSKUTEK DZIAŁAŃ WOJENNYCH.

Motywem przewodnim scenografii las – pierwotny dom, skażony przez wojnę. Obok artefaktów historycznych na wystawie wyeksponowane zostaną dzieła sztuki: obraz Wilhelma Sasnala Shoah/Las, videoinstalacja Mirosława Bałki Winterreise: The Pond oraz Bambi, rzeźba Magdaleny Abakanowicz  Androgyne na trapezie oraz 5 instalacji ( abakanów ): Red -Brown, 1969, Otwarty ,1967. Black Garment 8,1977,  Czarna,1979, Tuba, 1976,  a także projekt Zielnik i Berlin-Birkenau Łukasza Surowca.

 
Wystawie towarzyszy katalog, Stworzona została strefa odpoczynku. Wokół ekspozycji przewidywane są m. in. działania edukacyjne, naukowe oraz artystyczne.

Wystawa LAS - Schronienie Ofiar. Kryjówka Zbrodni. dostępna będzie w sali wystaw czasowych na poziomie -3 Muzeum II Wojny Światowej w Gdańsku do 28 lutego 2025 roku.

Projekt wystawy: Dorota Terlecka. Biuro Kreacja.