"Wejście w historię" - książka ze zbiorów Józefa Ulmy w MIIWŚ

Instytut Pileckiego przekazał do Muzeum II Wojny Światowej w Gdańsku książkę należącą niegdyś do Józefa Ulmy z Markowej koło Rzeszowa –  który wraz z żoną i dziećmi został zamordowany przez Niemców za ukrywanie Żydów w czasie II wojny światowej. Książka z własnoręcznym podpisem Ulmy przez najbliższy miesiąc będzie prezentowana w specjalnej gablocie na poziomie -3, później stanie się częścią wystawy głównej MIIWŚ.

Uroczyste przekazanie tomu odbyło się w ramach „Wejścia w historię” – cyklicznego wydarzenia, którego ideą jest przede wszystkim wyeksponowanie wybranych artefaktów nieprezentowanych na co dzień w przestrzeni Muzeum, a związanych z interesującym zdarzeniami i osobistymi historiami, aktualnymi rocznicami, wydarzeniami wojennymi lub zagadnieniami okresu wojny i okupacji.

Podczas wydarzenia głos zabrali dr Wojciech Kozłowski, z-ca dyrektora z Instytutu Pileckiego i prof. Rafał Wnuk, p.o. dyrektora MIIWŚ w Gdańsku. Historię przedmiotu przybliżyli – Kamil Kopera, historyk z Instytutu Pileckiego oraz dr Wojciech Łukaszun, kierownik Działu Zbiorów MIIWŚ.

Józef Ulma posiadał domową bibliotekę, którą udostępniał mieszkańcom Markowej. Z tej biblioteki pochodzi tom pt. ,,Wykłady Towaroznawstwa”. O jego pochodzeniu świadczy podpis właściciela i nadany przez niego numer. Książki cieszyły się dużym zainteresowaniem. Przekazany przez IP  egzemplarz nosi ślady naprawy introligatorskiej. Dokonał jej właściciel, wykorzystując skonstruowaną przez siebie maszynę introligatorską.

Józef Ulma znany był w swojej rodzinnej wsi z wielu pasji, a także wprowadzania nowinek i usprawnień do życia codziennego. Oprócz prowadzenia biblioteki, zajmował się m.in. fotografią, hodowlą jedwabników i propagowaniem sadownictwa. Działał też w Związku Młodzieży Wiejskiej RP „Wici”. W  czasie wojny wraz z żoną, Wiktorią, ukrywali w swym domu ośmioro swych żydowskich znajomych. 24 marca 1944 r., najprawdopodobniej w wyniku donosu polskiego „granatowego” policjanta, do ich zagrody przybyli żandarmi niemieccy, którzy zamordowali wszystkich ukrywanych się Żydów oraz małżeństwo Ulmów wraz z sześciorgiem. W chwili śmierci Wiktoria Ulma była w zaawansowanej ciąży. W 1995 r. Józefowi i Wiktorii nadano pośmiertnie tytuł Sprawiedliwych Wśród Narodów Świata. Kościół rzymskokatolicki w 2023 r. uznał rodzinę za męczenników i beatyfikował.

Książka, którą przekazał Instytut Pileckiego do MIIWŚ, przechowywała rodzina brata Józefa Ulmy.

Podczas uroczystości odczytano list bratanka Józefa Ulmy – Jerzego Ulmy, który podarował cenną pamiątkę rodzinną IP i wyraził zgodę na umieszczenie jej na wystawie głównej MIIWŚ w Gdańsku. W liście skierowanym do dyrektorów obu instytucji Jerzy Ulma pokreślił:

Wspólne działania Instytutu Pileckiego i Muzeum przyczyniają się do podtrzymywania pamięci o naszych bohaterach. Dziękuję Państwu za zaangażowanie w kultywowanie pamięci o ludziach, którzy nie bali się stawić czoła złu i walczyli o dobro drugiego człowieka. Jestem przekonany, że dzięki Państwa wysiłkom, historia rodziny Ulmów oraz innych bohaterów zostanie opowiedziana i upamiętniona. Opowiedziana i upamiętniona tak, aby pozwolić na ich pełne zrozumienie w kontekście dzisiejszego świata. 

Książkę zaprezentowano zwiedzającym w osobnej gablocie na poziomie -3 przed wejściem na wystawę główną MIIWŚ. Tom będzie eksponowany przez najbliższy miesiąc, później zostanie włączony do wystawy głównej.

Zostanie on umieszczony w części wystawy poświęconej oddolnej pomocy Polaków dla ukrywających się Żydów, tam gdzie od chwili otwarcia Muzeum znajduje się przedmiot upamiętniający ukrywanie Żydów przez inną polską rodzinę – państwa Joniuków. Szczególnie wielu Żydów szukało pomocy po akcji Reinhard, kiedy Niemcy zaczęli masowo wysyłać Żydów do obozów Zagłady – tłumaczy dr Jan Szkudliński, kierownik Działu Naukowego MIIWŚ, jeden z kuratorów wystawy.

Przekazanie książki odbyło się podczas rozpoczynającego się Forum Partnerów Programu „Zawołani po imieniu” – zorganizowanego przez Instytut Pileckiego w przestrzeniach  MIIWŚ w Gdańsku, które odbywa się pod hasłem „Odpowiedzialni za pamięć”. „Zawołani po imieniu” to Polacy, którzy podczas okupacji niemieckiej zostali zamordowani przez Niemców za pomoc Żydom, zagrożonym śmiercią w czasie II wojny światowej. Ich historie przywraca Instytut Pileckiego poprzez program, który łączy badania naukowe, edukację historyczną i działania w obszarze kultury pamięci. Szeroka kampania informacyjna służy wprowadzeniu losów „Zawołanych po imieniu” do pamięci zbiorowej w Polsce i na świecie. 

Główną ideą Forum Programu jest integracja działaczy samorządowych z miejscowości, gdzie odbywały się upamiętnienia, wymiana doświadczeń i aktywizacja do dalszych działań, które służą szerzeniu pamięci i jej przekazywaniu. Kamień jako symboliczne miejsce upamiętnienia staje się żywym miejscem pamięci tylko wtedy, kiedy towarzyszyć mu będą wspólne działania edukacyjne i popularyzacyjne. Ich realizacja jest możliwa tylko w oparciu o partnerstwo z miejscowymi edukatorami, pracownikami miejsc kultury i stowarzyszeń historycznych. Innowacją jest zapraszanie na spotkanie również członków młodzieżowych rad gmin, których pomysły, kreatywność i świeże spojrzenie pozwalają na przekazywanie tej pamięci kolejnym pokoleniom.

Zachęcamy do obejrzenia krótkiej relacji wideo z wydarzenia, przygotowanej przez Instytut Pileckiego: