Umundurowanie i wyposażenie polskich żołnierzy we wrześniu 1939 roku | #M2WSwirtualnie

Co wchodziło w skład umundurowania polskiego żołnierza we wrześniu 1939 roku? Jakie przedmioty należały do jego wyposażenia? Dziś w ramach naszego cyklu #WirtualnePorankizHistorią przybliżmy zagadnienie związane z ekwipunkiem Wojska Polskiego na początku II wojny światowej. Poniżej znajdziecie tekst dotyczący dzisiejszego tematu oraz kartę z zadaniami. Zachęcamy do zapoznania się z materiałem oraz spędzania czasu z #M2WSwirtualnie!

1 września 1939 r. Wojsko Polskie dysponowało łącznie ok. 900 tys. żołnierzy zmobilizowanych w jednostkach piechoty, kawalerii, artylerii, broni pancernej, lotnictwa, saperów, łączności oraz marynarki wojennej. Było mniej liczne i gorzej uzbrojone od wojska niemieckiego i sowieckiego, ale na tle innych państw europejskich jego wyposażenie nie odbiegało od ówczesnych standardów. Podobnie do wielu innych armii posiadało rozbudowaną kawalerię wspieraną w walce przez piechotę, samochody i broń przeciwpancerną, choć oczywiście sama kawaleria w momencie walki była spieszana. Słabą stroną polskiej armii, pod względem ilościowym i technologicznym, były łączność, lotnictwo oraz broń pancerna.

Podstawowym przedmiotem codziennego użytku jest mundur, który każdy żołnierz zabiera ze sobą na front. Jest niezbędny, by móc identyfikować się z armią danego państwa, jednocześnie odróżniając się od wroga. By dobrze sprawdził się na froncie, mundur powinien być praktyczny, odpowiedni do panujących warunków atmosferycznych, dobrze maskujący żołnierza w terenie i, oczywiście, wygodny.

We wrześniu 1939 r. Wojsko Polskie wykorzystało trzy wzory umundurowania wykonywane z kilku rodzajów tkanin. Były to m.in. drelich, sukno i gabardyna. Najbardziej powszechny był mundur wz. 19, który jednak w realiach 1939 r. nie był dostosowany do warunków nowoczesnej wojny. Żołnierzom przeszkadzał brak górnych kieszeni na kurtce oraz sztywny, niewygodny kołnierz. Problematyczne okazały się także długie owijacze – paski materiału o długości od 6 do 8 m służące do spięcia nogawek spodni z butem, mające zapobiegać rozwiązywaniu się sznurowadeł. Najbardziej pożądane przez żołnierzy były wprowadzone w połowie lat trzydziestych XX w.  mundury wz. 36. Kurtki miały luźniejsze kołnierze i cztery kieszenie, do spodni zaś dodawane były wygodne, krótkie owijacze. Dopełnieniem munduru był płaszcz.

Posiadanie dobrych butów jest dla żołnierza sprawą kluczową. Podczas wielogodzinnych marszy niewygodne i źle dopasowane potrafiły być prawdziwą zmorą. W 1939 r. w piechocie używano krótkich trzewików z grubą podeszwą. Były solidne, wytrzymałe, ale ciężkie i bardzo twarde. Musiało upłynąć wiele miesięcy, żeby dopasowały się do stopy właściciela. W warunkach polowych nie najlepiej sprawdziły się także oficerki. Lepiej ocenianie przez żołnierzy były buty z krótką cholewą stosowane w oddziałach łączności czy saperskich, tzw. saperki, choć nie brak wspomnień, że rozchodzone, obcierały pięty. Największym uznaniem żołnierzy, w tym piechoty, cieszyły się buty juchtowe (wykonane ze skóry bydlęcej) kawalerii.

Każdy żołnierz wyruszający na front otrzymuje oporządzenie – zestaw niezbędnych na polu walki przedmiotów. Jego podstawowym elementem był skórzany pas główny podtrzymujący pozostałe części oporządzenia i część uzbrojenia. Do pasa głównego mocowane były tzw. ładownice – skórzane pudełka zapinane skórzanymi paskami na bolec, służące do noszenia amunicji. Dobrze spełniały one swoje zadanie, ale zdarzało się, że zawodziło zapięcie i żołnierze gubili naboje. Przeszkadzały także podczas czołgania.
Ważnym elementem oporządzenia były manierka i menażka. Manierka to aluminiowe, jajowate naczynie o pojemności 1 l, służące do przechowywania wody. Była bardzo ważnym elementem oporządzenia żołnierza, który podczas wysiłku fizycznego, długich marszów i upalnej pogody musi mieć możliwość zaspokajania pragnienia.  Równie istotna była menażka – stalowy lub cynkowy pojemnik na posiłki. Wraz z manierką  dobrze spełniały swoje zadanie i były chwalone przez żołnierzy. Brak tych elementów oporządzenia dotkliwie odczuli oficerowie, którzy ich nie otrzymali. Wychodzono wówczas z założenia, że kadra oficerska będzie spożywać posiłki w kasynach oficerskich. Pod tym względem polska armia nie była przygotowana na nowe warunki prowadzenia wojny.

Oporządzenie oficerskie było wykonane ze skóry. Do pasa z koalicyjką czyli cienkim paskiem przełożonym przez ramię, nosili także torbę, lornetkę w pokrowcu, mapnik, w którym trudno było mapę ułożyć. Oporządzenie było nie tylko ciężkie, ale także niewygodne, bo zawieszone na dłuższych paskach utrudniały bieganie, na krótszych zaś sprawiały, że oficer wyglądał jak „królowa-pszczoła” (tak wspominał to ppor. Wiktorski). Szczególnie przydatnym dla oficerów przedmiotem był gwizdek. Noszono go na plecionym sznurku, zaczepionym o guzik munduru lub naramiennik. Gwizdek służył do podawania sygnałów dźwiękowych podwładnym, gdy sytuacja wymagała szybkiego działania, np. gdy dowódca chciał zaskoczyć wroga lub zarządzić szybko odwrót.

Podstawowym modelem karabinu stosowanym przez Wojsko Polskie we wrześniu 1939 r. był Mauser kalibru 7,92 mm w dwóch typach – wz. 98a i wz. 29. Żołnierze wysoko oceniali te karabiny. Oficerowie wyposażeni byli także w broń osobistą. Z najwyższym uznaniem wypowiadali się o pistolecie Vis wz. 35. Do elementów uzbrojenia zalicza się także łopatkę polową oraz maskę przeciwgazową.

Po kampanii wrześniowej ok. 400 tys. żołnierzy polskich trafiło do niewoli. Ci, których internowano w państwach neutralnych przedostawali się do polskich armii formowanych przy sojusznikach. Ci, którzy zostali w kraju, dołączali do ruchu oporu. Wkrótce żałobny nastrój, panujący po wrześniowej przegranej opadł i zrodziło się pragnienie rewanżu oraz dalszej walki o przywrócenie Polsce niepodległości.

T. Wojnowski

Za: W. Bieżunska, Karabin, tornister, menażka… elementy codzienności polskich żołnierzy we wrześniu 1939 roku, w: Kampania polska 1939 r., wyd. Muzeum II Wojny Światowej w Gdańsku, Gdańsk 2019, s. 38-47.

Karta pracy do pobrania > > > TUTAJ
Rozwiązanie zadań dostępne > > > TUTAJ