#PoznajWystawęGłówną – 7 lipca 1944 r. – początek operacji „Ostra Brama” – walki Armii Krajowej na Wileńszczyźnie

W nocy z 6 na 7 lipca 1944 r. rozpoczęły się działania zbrojne oddziałów Armii Krajowej (AK) mające na celu opanowanie Wilna. Miały uprzedzić szturm Armii Czerwonej, która od 7 lipca również rozpoczęła atak na miasto. Akcja AK przeszła do historii jako operacja „Ostra Brama”. #PoznajWystawęGłówną, gdzie prezentujemy eksponaty związane z tym wydarzeniem.

Zbliżanie się frontu niemiecko-sowieckiego latem 1944 roku przyspieszyło działania militarne w ramach planowanego, ogólnokrajowego powstania – tzw. planu „Burza”. W związku ze zmianami sytuacji niemieckich wojsk na froncie wschodnim w 1943 r. i marszem Armii Czerwonej na zachód przyjęto, że powstanie zbrojne będzie realizowane strefowo: od terenów wokół Wilna i Lwowa, przez obszary do Białegostoku, Brześcia, do linii rzek Bugu i Sanu, a dalej na pozostałych terenach okupowanych. W lipcu 1944 r. do działań w ramach planu „Burza” przystąpiły połączone Okręgi Armii Krajowej (AK) – Wileński i Nowogrodzki, na czele których stanął płk. Aleksander Krzyżanowski, ps. Wilk. Operacji tej nadano kryptonim „Ostra Brama” a celem miało być zdobycie Wilna. Pierwszy atak AK na Wilno miał miejsce w nocy z 6 na 7 lipca 1944 r., ale natrafiono na silny opór niemieckiej załogi i polscy żołnierze, ponosząc duże straty, nie zdołali przedrzeć się przez linie obrony. 7 lipca do Wilna dotarły sowieckie oddziały Armii Czerwonej z 3 Frontu Białoruskiego, które także przystąpiły do szturmu w celu opanowania miasta. Zacięte walki trwały do 13 lipca, kiedy to na baszcie Zamku Giedymina, zdobytej przez oddziały AK, wywieszono polską flagę. Jednym z żołnierzy AK, który w lipcu 1944 r. zawieszał polską flagę był Artur Rychter, ps. Zan. Muzeum II Wojny Światowej w Gdańsku posiada w swoich zbiorach furażerkę z orzełkiem w koronie należącą do „Zana”. Jest ona prezentowana na wystawie głównej.

W toku działań zbrojnych operacji „Ostra Brama” AK poniosło dotkliwe straty. Szacuje się, że z około 5,5 tys. biorących udział w działaniach żołnierzy, życie straciło ok. 500. Początkowo płk. Krzyżanowski „Wilk” podjął rozmowy ze stroną sowiecką w celu utworzenia korpusu Armii Krajowej, który miał być regularnym wojskiem. Rozmowy przebiegały w dobrej atmosferze, czego wymownym znakiem mogą być fotografie dokumentujące wspólne patrole AK i Armii Czerwonej na ulicach Wilna – znajdziecie je na wystawie czasowej „Walka i Cierpienie. Obywatele polscy podczas II wojny światowej” prezentowanej w Muzeum II Wojny Światowej. Efektem tych rozmów było podpisanie 14 lipca 1944 r. umowy między płk. Krzyżanowskim „Wilkiem” a szefem sztabu 3 Frontu Białoruskiego dotyczącej utworzenia polskiego korpusu AK. Działania AK na Wileńszczyźnie rozbudziły nadzieję Polaków na utworzenie niezależnego regularnego wojska. Do Wilna zaczęli docierać ochotnicy do Armii Krajowej. Bardzo szybko okazało się, jakie były prawdziwe intencje Sowietów. Już 17 lipca 1944 r. dowódca 3 Frontu Białoruskiego gen. Czerniachowski oznajmił płk. Krzyżanowskiemu „Wilkowi”, że umowa nie dojdzie do skutku, a sam płk. Krzyżanowski decyzją sowieckich władz został zatrzymany. W tym samym czasie oddziały sowieckie przystąpiły do zatrzymywania i rozbrajania jednostek Armii Krajowej. Kadrę oficerską wywieziono do obozów w Riazaniu, Ostaszkowie i Morszańsku. Pozostali żołnierze trafili do Kaługi, gdzie Sowieci formowali kilkutysięczny rezerwowy pułk piechoty pod sowieckim dowództwem. Większość z nich trafiła jednak na ciężkie roboty ze względu na odmowę złożenia sowieckiej przysięgi. Z niewoli część powróciła w 1946 r., a część nawet po 15 latach ciężkich prac.

Więcej o losach żołnierzy walczących w szeregach AK dowiecie się, odwiedzając wystawy główną i czasową w Muzeum II Wojny Światowej w Gdańsku.