#PoznajWystawęGłówną – 13 lipca – 20. rocznica śmierci Jana Karskiego, słynnego kuriera Polskiego Państwa Podziemnego

Dziś mija 20 lat od śmierci Jana Romualda Kozielewskiego, który został zapamiętany pod swoim pseudonimem jako Jan Karski. Był postacią niezwykłą o ogromnej wrażliwości na cierpienie drugiego człowieka. Odwiedź Muzeum II Wojny Światowej i #PoznajWystawęGłówną, gdzie prezentujemy między innymi książkę o polskim ruchu podziemnym „Story of a Secret State”.

W okresie wojennym działał w konspiracji  jako kurier Polskiego Państwa Podziemnego, przewożąc z narażeniem życia raporty o stanie kraju do Francji, a później Wielkiej Brytanii. Namówiony przez przedstawicieli żydowskich organizacji potajemnie przeniknął do gett w Warszawie i Izbicy Lubelskiej, gdzie na własne oczy zobaczył z jakim okrucieństwem Niemcy traktują ludność żydowską i w jakich upokarzających oraz tragicznych warunkach żyją ich mieszkańcy. Jesienią 1942 r. przedostał się z misją na Zachód, gdzie starał się upowszechnić treść swojego raportu opisującego terror okupanta w Polsce, sytuację okupowanego kraju oraz eksterminację ludności Żydowskiej. Karski przedstawiał to, co widział na własne oczy i co było w jego raporcie wszystkim ważniejszym ludziom w Wielkiej Brytanii i USA – politykom, dziennikarzom, pisarzom i przedstawicielom organizacji żydowskich na Zachodzie. Mimo starań nikt nie uwierzył w jego słowa, począwszy od ministra spraw zagranicznych Wielkiej Brytanii Anthonego Edena, przez ministra wojny USA Henry’ego Stimsona, a skończywszy na najważniejszej postaci – prezydencie USA Franklinie D. Roosevelcie. Nikt z „wielkich” tego świata nie uwierzył w słowa Karskiego i w żaden sposób nie zareagował.

Zdekonspirowany musiał pozostać na Zachodzie. Wysłany ponownie do USA miał nakłonić amerykańskich producentów do przygotowani filmu o Polskim Państwie Podziemnym, żeby pozyskać opinię publiczną dla polskiej sprawy. Filmu nie udało się zrealizować, ale postanowiono wydać książkę o polskim ruchu podziemnym „Story of a Secret State” („Tajne państwo”). Muzeum II Wojny Światowej w swoich zbiorach posiada pierwsze wydanie tej publikacji, które ukazało się w listopadzie 1944 r. nakładem wydawnictwa Houghton-Mifflin Company w Bostonie - zobaczyć je możemy na wystawie głównej. Książka stała się sprzedażowym bestsellerem. Opowiada o Polskim Państwie Podziemnym i działalności Karskiego w konspiracji. Nadrzędnym celem tej publikacji było uświadomienie amerykańskiej opinii publicznej o rozmiarze tragedii wojennej obywateli Polski, w tym ludności żydowskiej. Ze względu na fakt, że jej pierwsze wydanie miało ukazać się jeszcze w trakcie trwającej wojny, autor chcąc opisywać autentyczne wydarzenia, podawał informacje wprost lub zniekształcając w taki sposób, żeby przytaczanych osób i miejsc nie można było w sposób jednoznaczny zidentyfikować. I tak osoby, które wymieniane były z imienia lub nazwiska znajdowały się albo poza zasięgiem Niemców, albo nie żyły. Pozostałych  Jan Karski wskazywał tylko z kryptonimu nawiązującego do nazwiska lub charakteryzował samym opisem. Podobnie potraktował opisywane miejscowości.

Powstanie i promocja książki przypadły na okres dynamicznych zmian na arenie międzynarodowej. W trakcie promowania publikacji Karski zwracał uwagę na wysiłek militarny Polski w obliczu realnej groźby dominacji sowieckiej w Europie Środkowo-Wschodniej. Początkowy sukces i popularność książki wywołały reakcję propagandy sowieckiej, która rozpoczęła atak na politykę rządu londyńskiego, a Karskiego uznała za prowokatora podważającego wysiłki militarne aliantów. Akceptacja aliantów dla zainstalowanego przez Sowietów rządu polskiego powodowała, że książka Karskiego stała się niewygodna. Publikacja doczekała się tłumaczeń na wiele języków: oprócz angielskiego miała swoje wydania szwedzkie (1945 r.), norweskie (1946 r.) i francuskie (1948 r.). Ze względów politycznych na polskie wydanie musieliśmy czekać aż do 1999 r.

Zapraszamy do odwiedzenia wystawy głównej Muzeum II Wojny Światowej w Gdańsku i zapoznania się z działalnością znamienitych postaci związanych z Polskim Państwem Podziemnym.