Dyskusja o Janie Olszewskim z udziałem red. Piotra Semki oraz Adama Chmieleckiego

Po uroczystości nadania sali konferencyjnej Muzeum II Wojny Światowej w Gdańsku imienia Jana Olszewskiego, Premiera Rzeczpospolitej Polskiej (1991 – 1992) i odsłonięciu tablicy pamiątkowej jemu poświęconej odbyła się dyskusja o Janie Olszewskim, w której udział wzięli red. Piotr Semka oraz politolog i dziennikarz Adam Chmielecki. Rozmowę prowadził dr Marek Szymaniak, Kierownik Działu Naukowego MIIWŚ.

Pokolenie 1930 nazwałem pokoleniem Młodszych Braci. To byli młodzi ludzie, którzy w czasie okupacji, mieli kilkanaście lat, a pomimo to przez bestialstwo okupacji niemieckiej byli niezwykle dojrzali, a nawet dorośli. Do tego pokolenia należał Jan Olszewski – powiedział na wstępie red. Piotr Semka.

W czasie okupacji Jan Olszewski był harcerzem Szarych Szeregów, przygotowywał się do pełnienia funkcji łącznika. Uczestniczył w Powstaniu Warszawskim w krótkich walkach na Bródnie. Po wojnie, po opanowaniu Polski przez komunistów, Olszewski był uczestnikiem konspiracji niepodległościowej, a także działaczem młodzieżowego koła Polskiego Stronnictwa Ludowego, partii dającej wówczas Polakom nadzieję na postawienie skutecznej tamy bolszewizacji Polski.

W latach 1949-1953 Jan Olszewski studiował prawo na Uniwersytecie Warszawskim. 

Uczestnicy debaty podkreślali znaczenie pokolenia Olszewskiego. Młodzieży, która została doświadczona w sposób szczególny w latach 1946 – 1954. Byli aresztowani i prześladowani za swoje zaangażowanie w działalność niepodległościową. Łączyli pokolenie Kolumbów z pokoleniem Solidarności i nowej Polski. Jak zauważył redaktor Piotr Semka, to w nich przetrwała nadzieja, siła i duchowe sprzysiężenie Polaków z 1 sierpnia 1944 r.

Najlepszy przyjaciel Jana Olszewskiego w 1948 r. po ujawnieniu, że działał w organizacji, która starała się kultywować tradycję niepodległościową, przyłączył się do ostatnich oddziałów leśnych w okolicach Łomży. Został pojmany przez UB i rozstrzelany na miejscu. Jan Olszewski powtarzał, że ilekroć mu było bardzo ciężko w PRL-u albo inni uskarżali się osaczani przez SB, przypominał o tym chłopcu, który tułał się po lasach w zimnie, głodzie i w chłodzie, ścigany, jak przez myśliwych zwierzę. To powodowało, że Olszewski potrafił łączyć w sobie głęboki patriotyzm, ale i pragmatyzm – przypomniał red. Semka. 

W latach 1955-1957 Olszewski był członkiem zespołu Po prostu, tygodnika symbolizującego polską „odwilż”. Tu, jako współautor opublikował m.in. artykuł Na spotkanie ludziom z AK, upominający się o uczciwą pamięć o żołnierzach polskiej armii podziemnej. Na początku lat 60-tych J. Olszewski rozpoczął praktykę adwokacką.

Na przestrzeni ponad dwudziestu lat wielokrotnie podejmował się obrony opozycjonistów w najgłośniejszych procesach politycznych. Pod koniec lat 60-tych został czasowo pozbawiony prawa wykonywania zawodu. W latach 70-tych współtworzył konspiracyjne Polskie Porozumienie Niepodległościowe.

Jako obrońca spotykał ludzi złamanych przesłuchaniami SB, nigdy ich nie potępiał, ale zdawał sobie sprawę ze szkody, jaką wyrządzono im i jaką oni zeznaniami wyrządzają innym, dlatego napisał samouczek Obywatel a Służba Bezpieczeństwa: poradnik życia społecznego w PRL. Książkę dzięki, która wielu osobom pozwoliła przejść spotkanie przesłuchania SB bez szwanku. Dlatego też bardzo poważnie podszedł do sprawy lustracji. 

Był także inicjatorem, współautorem i sygnatariuszem Listu 59, w którym apelował przeciwko wpisaniu do Konstytucji PRL treści o nienaruszalności sojuszu ze Związkiem Sowieckim. Oficjalnie solidaryzował się z robotnikami pacyfikowanymi w 1976 r. w Radomiu. Należał do współtwórców Komitetu Obrony Robotników. Równie czynnie zaangażował się na rzecz budowy i funkcjonowania ruchu „Solidarności” – najpierw jako współautor statutu Wolnych Związków Zawodowych, a następnie – po Sierpniu 80, jako ekspert skutecznie przekonujący załogi robotnicze o konieczności przyjęcia formuły powołania jednego ogólnopolskiego niezależnego związku zawodowego „Solidarność”. Jan Olszewski uczestniczył w postępowaniach rejestracyjnych NSZZ „Solidarność” i NSZZ „Solidarność” Rolników Indywidualnych. Był oskarżycielem posiłkowym w procesie morderców ks. Jerzego Popiełuszki i pełnomocnikiem rodziny duchownego. W 1988 r. współtworzył Komitet Obywatelski przy Przewodniczącym NSZZ „Solidarność” Lechu Wałęsie. Brał udział w obradach „okrągłego stołu” (w podzespole strony solidarnościowej ds. reformy prawa i sądów). Nie kandydował do Sejmu kontraktowego. Angażował się w przywracanie pamięci o zbrodni katyńskiej jako członek Niezależnego Komitetu Historycznego Badania Zbrodni Katyńskiej.

Dla mnie życiorys Jana Olszewskiego jest bardzo spójny, w jego życiorysie widzimy odbicie wszystkich najważniejszych elementów tradycji niepodległościowej Polski w XX w. Pochodził z rodziny kolejarskiej o tradycjach niepodległościowych PPS-u. Jego ojciec był kolejarzem, w listopadzie 1918 r. i rozbrajał Niemców na ulicach Warszawy. Wuj Jana Olszewskiego, Stefan Okrzeja był bojówkarzem Polskiej Partii Socjalistycznej i ochraniał patriotyczne manifestacje w 1905 r. przed carską ochraną, za co został stracony na Cytadeli Warszawskiej. I we wspomnieniach pan premier, podkreślał, że tradycja jego wuja była bardzo żywa w rodzinie i jego również inspirowała – mówił politolog Adam Chmielecki.

Nawet przeciwnicy polityczny Jana Olszewskiego, choć się z nim nie zgadzają, nie negują jego prawości, godności, uczciwości, sumienności i patriotyzmu – podkreślił Chmielecki.

Jan Olszewski własnym życiem spełnił to zdanie, które znajduje się w ostatnim rozkazie dziennym dowódcy Armii Krajowej gen. Leopolda Okulickiego „Starajcie się być przewodnikami Narodu i realizatorami niepodległego Państwa Polskiego. W tym działaniu każdy z Was musi być dla siebie dowódcą”. Olszewski dał przykład, że byli ludzie, którzy traktowali te słowa śmiertelnie poważnie i za bardzo daleko idącą konsekwencją. Za to powinniśmy być Mu wdzięczni – powiedział na zakończenie spotkania red. Piotr Semka.
W 1991 r. w pierwszych w pełni wolnych wyborach parlamentarnych w Polsce po II wojnie światowej Jan Olszewski uzyskał mandat posła z listy Porozumienia Obywatelskiego Centrum. 6 grudnia 1991 r. stanął na czele pierwszego niekomunistycznego rządu w powojennej Polsce. 4 czerwca 1992 r. rząd J. Olszewskiego został obalony przez obrońców „okrągłego stołu” przeciwstawiających się m.in. ujawnieniu komunistycznej agentury. W następnych latach J. Olszewski był posłem na Sejm RP (III i IV kadencji), założycielem Ruchu Odbudowy Polski i doradcą prezydenta RP Lecha Kaczyńskiego. W 2009 r. został przez niego odznaczony Orderem Orła Białego. Zmarł w Warszawie 7 lutego 2019 r.