25 stycznia - Dzień Kryptologii
25 stycznia obchodzimy Dzień Kryptologii. Jest to święto ustanowione w 2007 r. przez Wydział Matematyki i Informatyki Uniwersytetu Adama Mickiewicza w Poznaniu w 75. rocznicę złamania przez polskich matematyków-kryptologów: Mariana Rejewskiego, Jerzego Różyckiego oraz Henryka Zygalskiego, szyfru niemieckiej machiny kodującej Enigma. Ustanowienie tego dnia było wyrazem hołdu dla wszystkich polskich kryptologów.
Kryptologia jest nauką o szyfrowaniu, dzielącą się na kryptografię (zajmującą się układaniem szyfrów) i kryptoanalizę (polegającą na łamaniu kodów i skutecznej deszyfracji). Polskim pionierem w dziedzinie szyfrów był por. Jan Kowalewski. U nastania II Rzeczpospolitej w trakcie wojny polsko-bolszewickiej (1919–1921) zorganizował w Sztabie Generalnym Wojska Polskiego ściśle tajny Wydział II Szyfrów Specjalnych w ramach Biura Szyfrowego. Za sprawą prowadzonej przez niego komórki złamano szereg bolszewickich szyfrów, co pozwoliło poznać plany nieprzyjaciela i odnieść zwycięstwo w wojnie, a tym samym uchronić dopiero co odzyskaną niepodległość i zapobiec bolszewizacji kraju.
Więcej o nim w cyklu #PoznajJanaKowalewskiego.
Zapoczątkowaną przez Kowalewskiego działalność rozwijano w kolejnych latach w ramach pracy Biura Szyfrów. Pod koniec lat dwudziestych XX w. polscy wojskowi odkryli nowy rodzaj niemieckich szyfrów i nieznaną dotychczas maszynę szyfrującą – Enigmę. Zorganizowano wówczas specjalny kurs kryptologii na Uniwersytecie Poznańskim, co miało pomóc wyszkolić kadrę naukowców wykwalifikowanych w dziedzinie łamania nowoczesnych kodów. Wśród słuchaczy znaleźli się m.in. Marian Rejewski, Jerzy Różycki i Henryk Zygalski. Na początku lat trzydziestych zostali zatrudnieni w Biurze Szyfrów Sztabu Głównego Wojska Polskiego, gdzie podjęto pracę nad rozszyfrowaniem Enigmy.
Prace te zakończyły się sukcesem w grudniu 1932 r. Polacy byli w stanie odczytywać ok. 75% przechwyconych niemieckich depesz, a także zbudowali własną replikę maszyny. Latem 1939 r. dokumentację dotyczącą Enigmy przekazano zachodnim sojusznikom: Francji i Wielkiej Brytanii. Po wybuchu wojny, już na uchodźctwie, alianci kontynuowali prace nad maszyną przy wsparciu m.in. Mariana Rejewskiego. Złamanie kodów Enigmy przez polskich kryptologów znacząco przyczyniło się do zwycięstwa aliantów w II wojnie światowej i uratowało dziesiątki tysięcy ludzkich istnień.
Podobnie jak wiedza o sukcesach Jana Kowalewskiego w trakcie wojny polsko-bolszewickiej tak i świadomość o wkładzie zespołu polskich matematyków-kryptologów w złamanie kodów niemieckiej maszyny szyfrującej była przez długie lata zapomniana. Współcześnie kryptologia znajduje zastosowanie nie tylko w militariach, ale również m.in. w bankowości i handlu elektronicznym. Swój wkład w rozwój tej dziedziny obronności i w powstanie nowoczesnych jej form włożyli polscy kryptolodzy: Jan Kowalewski, Marian Rejewski, Jerzy Różycki, Henryk Zygalski i inni.
