#WojennyDzień - Powojenne deportacje Polaków w Związku Sowieckim w 1951 r.

Koniec II wojny światowej przesądził o losach wschodnich województw polskich, które decyzją mocarstw pozostały w granicach ZSRS. W związku z tym zamieszkujący te tereny polscy obywatele byli nadal narażeni na sowieckie represje i deportacje.

Data deportacji: 1951 r.

Miejsce, z którego dokonano deportacji: Białoruska SRS, Ukraińska SRS oraz Litewska SRS

Miejsce, do którego skierowano deportowanych: obwód irkucki, Kazachska SRS i Azja Środkowa

Liczba deportowanych: 5 tys. byłych żołnierzy Polskich Sił Zbrojnych (PSZ) i 1,6 tys. tzw. kułaków z Wileńszczyzny.

Kategorie deportowanych osób: byli żołnierze PSZ, którzy powrócili do Związku Sowieckiego, osoby związane z polską partyzantką antykomunistyczną, osoby polskiego pochodzenia, które nie chciały wstępować do kołchozów

Rys historyczny

Po zakończeniu II wojny światowej decyzją podjętą na konferencji jałtańskiej przez mocarstwa (Wielką Brytanię, Związek Sowiecki i Stany Zjednoczone) wschodnie województwa Polski pozostały częścią terytorium ZSRS. Wobec tego sowiecka władza kontynuowała rozpoczętą w latach 1939–1941 sowietyzację oraz inkorporację polskich terenów. Wszystkie osoby, które nie pasowały do reżimu komunistycznego na tych ziemiach, były represjonowane. Część byłych polskich obywateli osadzano w więzieniach lub rozstrzeliwano, jednak największa liczba „wrogów ludu” została deportowana na Syberię i do Azji Środkowej. Najliczniejszą grupą zesłanych w tym okresie stanowili byli żołnierze PSZ, którzy powrócili do swoich domów na terenach wschodnich województw RP. Wspomniana grupa była oskarżana o szpiegostwo na rzecz obcego wywiadu, władza sowiecka upatrywała się w nich potencjalnych członków podziemia antykomunistycznego, które w tym czasie jeszcze działało na terenie Białoruskiej SRS i Litewskie SRS. Drugą taką grupą byli tzw. kułacy, którzy stawiali opór postępującej sowietyzacji oraz wyrażali niechęć wobec wstępowania do tworzących się kołchozów i sowchozów.

Podstawą prawną przeprowadzonych akcji deportacyjnych były uchwały Rady Ministrów ZSRS – w przypadku deportacji byłych żołnierzy PSZ taka uchwała została przyjęta 13 lutego 1951 r. Podobne uchwały, po dostaniu odpowiedniego sygnału z Moskwy, przyjmowały poszczególne republiki sowieckie, z których dokonywano zsyłek. Same akcje deportacyjne przeprowadzono na podstawie rozkazów Ministerstwa gossudarstwennoi besopasnosti, MGB (od 1946 roku NKWD zmieniła nazwę na MGB).

Władza sowiecka po II wojnie światowej chętnie sięgała po sprawdzone środki represji, wypracowane w latach trzydziestych i czterdziestych XX w. – w tym właśnie po deportacje. Polską ludność z byłych wschodnich województw Polski przesiedlano w ramach kilku akcji deportacyjnych, podzielonych na etapy. Jako jednych z pierwszych wywieziono byłych żołnierzy Polskich Sił Zbrojnych (5 tys. osób), którzy w latach 1946–1947 powrócili na terytorium Związku Sowieckiego. Trafili oni do obwodu irkuckiego w kwietniu 1951 r. Kolejną kategorią deportowanych były osoby, które otwarcie występowały przeciwko władzy sowieckiej oraz wspierały członków antykomunistycznej partyzantki działającej jeszcze w Litewskiej SRS. Inną z licznych grup, która została wywieziona do Azji Środkowej, byli tzw. kułacy z obszarów Białoruskiej SRS i Litewskiej SRS. Wszystkie te grupy zostały deportowane za Ural w latach 1951–1952. Ogólna liczba byłych polskich obywateli deportowanych na Sybir w tym okresie wynosiła około 8 tys. osób, a w pierwszej powojennej dekadzie liczba zesłańców mogła wynosić około 13 tys. osób. Deportowanych pod osłoną nocy zabierano na najbliższe stacje kolejowe, skąd, w bydlęcych wagonach, kierowano ich na miejsca zesłania. Taka podróż trwała zazwyczaj około miesiąca. W trakcie wywózki deportowani zapadali na choroby zakaźne oraz umierali z wycieczenia, braku odpowiedniego pożywienia i opieki medycznej.

Zesłane osoby kierowano do ciężkiej pracy w kopalniach węgla, do wyrębu drzew w tajdze oraz do pracy przy uprawie bawełny w Azji Środkowej. Na skutek nieludzkich warunków pracy i życia spora część deportowanych podupadła na zdrowiu albo umarła. Możliwość powrotów do Polski pojawiła się dopiero po śmierci Józefa Stalina 5 marca 1953 r. Warto jednak zaznaczyć, że największa liczba osób powróciła dopiero w 1956 r.