#WojenniPolitycy - Edvard Beneš (1884–1948)
Edvard Beneš był ministrem spraw zagranicznych i dwukrotnym prezydentem Czechosłowacji, a w czasie II wojny światowej przywódcą czechosłowackiego rządu na uchodźstwie. Wywarł ogromny wpływ na krajową politykę zagraniczną prowadzoną zarówno przed wybuchem II wojny światowej, jak i w trakcie jej trwania.
Urodził się 17 maja 1884 r. w Kožlanach w zachodnich Czechach wchodzących wówczas w skład Austro-Węgier. Pochodził z wielodzietnej, chłopskiej rodziny i był ostatnim z dziesięciorga dzieci. Podjął studia filozoficzne na Uniwersytecie Karola w Pradze, nie ukończył ich jednak. Porzucił je na rzecz nauk społecznych na paryskiej Sorbonie. Studiował także w Berlinie i Dijon – tam uzyskał doktorat w zakresie nauk prawnych. Przed I wojną światową kontynuował karierę akademicką, m.in. wykładał socjologię na Uniwersytecie Karola w Pradze. W tym czasie Beneš wiele razy podkreślał, że Czesi pragną jedynie decentralizacji, ale nie niepodległości, gdyż są patriotami Austro-Węgier.
Po wybuchu I wojny światowej czescy politycy zdali sobie sprawę, że konflikt może przybliżyć ich do utworzenia własnego niepodległego państwa. Beneš szybko zmienił się w zdecydowanego wroga Austro-Węgier, zostając jednym z liderów ruchu wymierzonego w monarchię habsburską. Austriackie władze nie tolerowały ruchów separatystycznych wewnątrz imperium. Zmusiło to zagrożonego aresztowaniem Beneša do opuszczenia kraju w 1915 r. W latach 1916–1918 był członkiem Czeskiej Rady Narodowej. Jako działacz polityczny blisko związał się z Tomášem Masarykiem, jednym z ojców suwerennej Czechosłowacji. Po zakończeniu wojny Beneš uczestniczył w negocjacjach dotyczących oddzielenia Czechosłowacji od Austrii. Dzięki jego zaangażowaniu kraj uzyskał niepodległość.
Jeszcze w 1918 r. został mianowany ministrem spraw zagranicznych. Pełnił tę funkcję nieprzerwanie do 1935 r., co jasno wskazuje na szacunek, którym cieszył się w gabinetach kolejnych premierów. Beneš doprowadził m.in. do odebrania Polsce, broniącej się przed bolszewikami, części Śląska Cieszyńskiego zamieszkałej w większości przez polską ludność. Jego dyplomacja była zorientowana na szukanie sojuszników przede wszystkim wśród państw zachodnich. Zacieśnił stosunki z Francją i Wielką Brytanią. Jednocześnie współpracował ze Związkiem Sowieckim, co w owym czasie było w Europie nieakceptowane z powodu krwawej rewolucji bolszewickiej i agresywnej polityki zagranicznej tego kraju. W okresie międzywojennym Beneš aktywnie działał na forum Ligi Narodów, brał też udział w konferencji w Locarno. Utrzymywał bliskie relacje z Rumunią i Jugosławią w ramach tzw. małej ententy. W 1935 r. prezydent Masaryk, ze względu na podeszły wiek, ustąpił ze stanowiska. Beneš postrzegany jako jego wychowanek i kontynuator jego polityki został tego samego roku drugim prezydentem Czechosłowacji.
Nowy prezydent rzeczywiście kontynuował drogę przetartą przez swojego poprzednika. Czechosłowacja w II połowie lat trzydziestych nadal opierała swe bezpieczeństwo na Lidze Narodów i porządku wersalskim. W tym okresie polityka Niemiec polegała na wymuszaniu coraz dalej idących ustępstw ze strony krajów sąsiednich, m.in. Francji i Wielkiej Brytanii, uznawanych za gwarantów wersalskiego ładu. W 1938 r. III Rzesza zażądała od Czechosłowacji oddania sporych obszarów zamieszkałych w dużej części przez niemiecką ludność (tzw. Niemców Sudeckich). W wyniku konferencji monachijskiej 30 września 1938 r. przywódcy Wielkiej Brytanii, Francji i Włoch zgodzili się na postulaty Adolfa Hitlera. Obecny na konferencji prezydent Czechosłowacji ustąpił wobec niemieckich żądań. Skompromitowany Beneš opuścił Czechosłowację jeszcze tego samego roku i udał się na emigrację do Wielkiej Brytanii.
W listopadzie 1939 r. utworzył Czechosłowacki Komitet Narodowy – wkrótce przekształcony w emigracyjny rząd Czechosłowacji. Beneš objął w nim stanowisko prezydenta. W przeciwieństwie jednak do rządu RP na uchodźstwie rząd czechosłowacki nie miał ciągłości prawnej, gdyż został utworzony całkowicie od nowa na emigracji. Czechosłowacja i Polska próbowały dojść do porozumienia, które miało zatrzeć dotychczasowe rany i spory z okresu międzywojennego. Dyskutowano nawet o powstaniu Federacji Polsko-Czechosłowackiej. Próby te skończyły się jednak niepowodzeniem. Beneš nie akceptował pomysłu utworzenia jakiejkolwiek silnej koalicji państw Europy Środkowej stanowiącej przeciwwagę dla wpływów sowieckich. Po przystąpieniu do wojny Związku Sowieckiego w 1941 r. zależało mu przede wszystkim na porozumieniu z tym krajem. W ZSRS widział sojusznika i lidera Europy Środkowej i Wschodniej. W 1943 r. podpisał w Moskwie układ o wzajemnej pomocy i współpracy między Czechosłowacją a Związkiem Sowieckim. Układ ten wobec napiętych relacji między Polską a ZSRS ostatecznie przekreślił plany porozumienia na linii Warszawa–Praga. W okresie wojny Roosevelt i Churchill traktowali Beneša jako znawcę Europy Środkowej i Wschodniej. Jego rady przyjmowano bardzo chętnie i często wdrażano w życie.
W kwietniu 1945 r. Beneš, za zgodą Sowietów, przybył do zajętych przez Armię Czerwoną Koszyc. Po zakończeniu wojny powrócił do Pragi. 19 czerwca 1946 r. został ponownie wybrany na stanowisko prezydenta Czechosłowacji. Na mocy jego specjalnych dekretów pozbawiono obywatelstwa i majątku Niemców oraz część Węgrów zamieszkujących Czechosłowację, a następnie przystąpiono do ich wysiedlania. Czechosłowacja do 1948 r. zachowała częściowo demokratyczny system władzy. Decydującą rolę (zwłaszcza w sprawach bezpieczeństwa) odgrywała jednak całkowicie podporządkowana Kremlowi Komunistyczna Partia Czechosłowacji (KPCz). O dominacji Sowietów świadczy chociażby odrzucenie planu Marshalla w 1947 r. przez Czechosłowację – mimo poparcia dla jego przyjęcia nawet ze strony czechosłowackich komunistów. Po zamachu stanu w lutym 1948 r., prowadzącym do całkowitego przejęcia władzy przez komunistów, Beneš zaakceptował nowy skład rządu przedstawiony przez przywódcę KPCz Klementa Gottwalda. Jednak w maju 1948 r. nie podpisał nowej konstytucji zakładającej przewodnią rolę tej partii, a 7 czerwca złożył urząd i wycofał z życia publicznego. Zmarł 3 września 1948 r. w swojej willi w Sezimovo Ústí –tam też został pochowany.
