#WojenniPolitycy - Czang Kaj-szek (1887–1975)
Czang Kaj-szek był chińskim przywódcą w okresie międzywojennym. W czasie II wojny światowej skutecznie stawiał opór Japończykom, w związku z czym uważano go za jednego z głównych polityków alianckich. Po przejęciu władzy przez komunistów w Chinach został prezydentem Republiki Chińskiej na Tajwanie.
Czang Kaj-szek urodził się 31 października 1887 r. w kupieckiej, średniozamożnej rodzinie w Xikou (okręg Fenghua we wschodnich Chinach). W wieku trzech lat stracił ojca, wychowywała go matka. W 1906 r. rozpoczął edukację wojskową w Akademii Wojskowej w Baoding. Kontynuował naukę na japońskiej akademii wojskowej. Po jej ukończeniu odbył jako kadet roczną służbę wojskową w armii japońskiej. W Japonii poznał też Sun Yatsena – chińskiego polityka i rewolucjonistę, twórcę i przywódcę partii Kuomintang (Narodowa Partia Chin), który stał się jego ideowym mentorem. W tym czasie w Chinach została obalona mandżurska dynastii Qing i proklamowano Republikę Chińską.
Czang powrócił do Chin, aby wziąć udział w walkach, które towarzyszyły zmianom politycznym. Jednak od 1912 r., kiedy Sun Yatsen na prawie 10 lat utracił wpływy polityczne, kariera Czanga została zahamowana. Dopiero w 1923 r. partyjny przywódca, który nawiązał współpracę z bolszewikami i rodzimymi komunistami, wysłał go na kilka miesięcy do ZSRS, by zapoznał się z organizacją i doktryną wojenną Armii Czerwonej. Gdy Czang wrócił ze Związku Sowieckiego, Sun Yatsen mianował go komendantem Akademii Wojskowej w Whampoa, pozostającej pod wpływem komunistów i wyposażonej przez Sowietów. W 1925 r. Sun Yatsen umiera, co powoduje rozprężenie w szeregach Kuomintangu. Chociaż Czang Kaj-szek nie zajmował najważniejszych stanowisk partyjnych, został przywódcą partii. Wkrótce po objęciu stanowiska ujawnił się jego antykomunizm. Swoje rządy rozpoczął od oczyszczania struktur partyjnych ze zwolenników komunizmu. Pod jego przywództwem Kuomintang zaczął odnosić militarne sukcesy. W 1928 r. zdobył Pekin. Czang Kaj-szek został generalissimusem i przewodniczącym Rządu Narodowego. Kuomintang opanował większość terytorium Chin, komuniści jednak nadal stanowili poważne zagrożenie.
W 1931 r. Mandżurię, będąca częścią Chin, najechała Japonia. W obliczu agresji Czang wygłosił swoje hasło: „najpierw wewnętrzna pacyfikacja, potem zewnętrzny opór”. Oznaczało to, że jego armia najpierw miała rozgromić komunistów, uważanych za największe zagrożenie, a dopiero potem zwrócić się bezpośrednio przeciw Japonii. W następnych latach starał się utrzymać kruchą jedność Chin i kontynuował walkę z komunistami. W 1934 r. zlikwidował utworzoną przez nich tzw. Chińską Republikę Sowiecką w prowincji Jiangxi. W końcu 1936 r. jednak współpracujący z nim oficerzy, którzy aresztowali go w Xi’anie, zmusili go do pogodzenia się z komunistami w celu wspólnej walki z Japonią. Mimo formalnego sojuszu przez okres całej wojny z Japończykami oddziały Kuomintangu nadal często walczyły z komunistami. W 1937 r. wojska partii przegrały z Japończykami bitwę o Szanghaj, tracąc około 250 tys. żołnierzy. Chińczycy udowodnili jednak, że są w stanie stawić opór i pokazali Japonii, że jej nadzieje na szybkie opanowanie Państwa Środka były płonne. Po porażce generalissimus przyjął strategię cofania się, jednocześnie odmawiając zawarcia z Japończykami pokoju, który sankcjonowałby ich zdobycze. Taktyka ta doprowadziła do trudnej sytuacji Armii Cesarskiej, mającej problemy z utrzymaniem zdobytego terytorium ze względu na wydłużenie się linii zaopatrzeniowych i zmuszonej do angażowania coraz większych sił.
W grudniu 1941 r. Japonia rozpoczęła wojnę ze Stanami Zjednoczonymi. Czang wówczas stał się cennym sojusznikiem aliantów. Stany Zjednoczone zaczęły udzielać mu pomocy wojskowej. Generalissimus korzystał również z pomocy ZSRS. Stalin, nie wierząc w zwycięstwo komunistów Mao Zedonga wspierał Kuomintang na wypadek jego zwycięstwa w starciu z Japończykami. Podczas operacji w Birmie wojska Czanga aktywnie wspierały aliantów. Dzięki chińskiemu oporowi Amerykanie walczący na Pacyfiku mogli dużo szybciej uporać się z Japończykami, którzy byli zmuszeni utrzymywać duże kontyngenty wojskowe w Chinach. W czasie II wojny światowej Czanga uważano za jednego z głównych alianckich przywódców. Wybrał się nawet razem ze swoją żoną na konferencję w Kairze w 1943 r. – żona, znająca język angielski, służyła mu tam jednocześnie za tłumaczkę i doradcę.
Po zakończeniu II wojny światowej, gdy armia japońska opuściła Chiny, konflikt między zwolennikami Kuomintangu a komunistami Mao Zedonga wybuchł na nowo. Stany Zjednoczone zawiesiły pomoc dla Czanga, komuniści natomiast otrzymywali znaczącą pomoc od Stalina, zyskując stopniowo przewagę nad siłami Kuomintangu. Zwycięstwa komunistów w 1949 r. zmusiły Czanga do wycofania się z Chin kontynentalnych na Tajwan. Tam proklamował Republikę Chińską, której został prezydentem. Mimo praktycznego braku kontroli nad Chinami Czang do końca swych dni był uznawany za zwierzchnika chińskiego państwa, czego wyrazem była, aż do 1971 r., obecność przedstawiciela Tajwanu jako stałego członka Rady Bezpieczeństwa ONZ. Czang Kaj-szek zmarł 5 kwietnia 1975 r. Został pochowany na cmentarzu wojskowym Wuzhi Mountain w Tajpej.
