#WojenniDowódcy - Tadeusz Kutrzeba

Tadeusz Kutrzeba, generał dywizji Wojska Polskiego, teoretyk wojskowości, w czasie kampanii polskiej 1939 r. dowódca Armii „Poznań” i dowodzący w bitwie nad Bzurą. Wielokrotnie odznaczany, m.in. trzema orderami Virtuti Militari (II, III i V klasy), Orderem Odrodzenia Polski (III i V klasy), Złotym Krzyżem Zasługi oraz trzykrotnie Krzyżem Walecznych. Pozostawił po sobie wiele publikacji z dziedziny taktyki, organizacji wojsk oraz obszernych prac o charakterze wojskowo-historycznym.

Tadeusz Kutrzeba urodził się 15 kwietnia 1886 r. w Krakowie. Pochodził z rodziny o tradycjach wojskowych. Jego ojciec, Tomasz, kapitan armii austriackiej, nie doczekał narodzin syna. Tadeusz wychowywany był przez matkę oraz starszą siostrę. W 1896 r. rozpoczął naukę w Wojskowej Szkole Realnej w Fischau, niedaleko Wiener Neustadt. Następnie uczęszczał do Wojskowej Wyższej Szkoły Realnej w Hranicach na Morawach, którą ukończyli m.in. Józef Haller czy Tadeusz Rozwadowski. W 1903 r. zdał maturę w Państwowym Gimnazjum Realnym w Wiedniu; w tym samym roku rozpoczął studia na Wydziale Inżynieryjno-Saperskim w Wojskowej Akademii Technicznej w Mödling niedaleko Wiednia, które ukończył w 1906 r., uzyskując wynik celujący. Mianowanie na stopień podporucznika otrzymał 18 sierpnia 1906 r.

Czynną służbę wojskową rozpoczął się w 9. Batalionie Saperów w Krakowie, w którym służył przez cztery lata (1906–1910). W latach 1910–1913 studiował na Akademii Sztabu Generalnego w Wiedniu. W latach 1913–1914 przebywał w Sarajewie i był naocznym świadkiem zamachu na arcyksięcia Ferdynanda; to wydarzenie było pretekstem do wybuchu I wojny światowej. Po rozpoczęciu wojny początkowo przebywał w Sarajewie, następnie walczył na frontach wschodnim, włoskim oraz rumuńskim. Od marca 1918 r. był szefem sztabu austriackiej bazy w okupowanym rumuńskim mieście Braiła.

Po odrodzeniu się Rzeczpospolitej wstąpił w szeregi Wojska Polskiego. W listopadzie 1918 r. rozpoczął pracę w Wydziale Wojskowym krakowskiej Polskiej Komisji Likwidacyjnej. Następnie oddelegowano go do Oddziału I Sztabu Generalnego Naczelnego Dowództwa Wojska Polskiego, gdzie kierował Sekcją II Organizacyjną. W październiku 1919 r. przejął szefowanie sztabu 1. Dywizji Piechoty Legionów, a następnie – Grupy Operacyjnej gen. Edwarda Rydza-Śmigłego, późniejszego Marszałka i Naczelnego Wodza. Jeszcze tego samego roku uzyskał stopień majora. Walczył podczas wojny polsko-bolszewickiej w 1920 r., uczestnicząc w wyprawie na Kijów i w bitwie warszawskiej. Po zakończeniu działań wojennych został wykładowcą taktyki ogólnej w Szkole Sztabu Generalnego.

W 1922 r. awansował do stopnia pułkownika, a trzy lata później został II zastępcą szefa Sztabu Generalnego i szefa Biura Ścisłej Rady Wojennej. W czasie zamachu majowego, w 1926 r. nie poparł Józefa Piłsudskiego i opowiedział się po stronie rządowej. Mimo braku wsparcia dla Piłsudskiego, Tadeusz Kutrzeba zdobywał kolejne awanse. Uzyskał stanowisko I zastępcy szefa Sztabu Generalnego, a 16 marca 1927 r. prezydent RP Ignacy Mościcki – na wniosek Ministra Spraw Wojskowych, Pierwszego Marszałka Polski Józefa Piłsudskiego – awansował go do stopnia generała brygady. W listopadzie 1928 r. gen. Tadeusz Kutrzeba został komendantem Wyższej Szkoły Wojennej w Warszawie i funkcję tę pełnił do września 1939 r. W szkole wyższej realizował się na polu naukowym, aktywnie angażując się w działalność publicystyczną. Tadeusz Kutrzeba był autorem wielu prac i rozpraw, a w jego dorobku znalazły się m.in. książki o tematyce militarnej.

W dniu 27 listopada 1935 r. został mianowany na stopień generała przy Generalnym Inspektoracie Sił Zbrojnych, gdzie prowadził badania dotyczące strategii. Ponadto zajmował się przygotowaniami do obrony kraju, obserwując niepokojąco rozwijającą się sytuację polityczną na świecie. W marcu 1939 r. awansował do stopnia generała dywizji i został inspektorem armii. W sierpniu tego samego roku objął dowództwo nad Armią „Poznań”, która uczestniczyła wraz z Armią „Pomorze”, w sile ponad 150 tys. Żołnierzy, w największym starciu w czasie kampanii polskiej – bitwie nad Bzurą.

Bitwę toczoną w dniach 9–22 września 1939 r. wyróżniał fakt, że była przeprowadzona z inicjatywy polskiego dowództwa. Generał Tadeusz Kutrzeba zwrócił się bowiem do Naczelnego Dowództwa z propozycją wykonania zwrotu zaczepnego i uderzenia na skrzydło 8. Armii Niemieckiej gen. Johannesa Blaskowitza. Kontrofensywa dwóch polskich armii była dla Niemców dużym zaskoczeniem – i na taki efekt liczył gen. Kutrzeba.

Już pierwszego dnia walk Niemcy ponieśli duże straty: 800 zabitych, 750 rannych i około 3000 wziętych do niewoli. Połączone armie polskie kolejno odbijały zajęte przez Niemców miasta: Łęczycę, Piątek, Uniejów, Ozorków i Stryków. Jednak po kilku dniach walk impet ataku wojsk polskich zaczął słabnąć na skutek wzrastających sił nieprzyjaciela. Niemcy mieli przewagę liczebną oraz techniczną, przede wszystkim w broni pancernej oraz w lotnictwie. Ostateczny sukces strony polskiej stawał się coraz mniej prawdopodobny i ostatecznie około 22 września walki wygasły. Pomimo polskiej klęski, bitwa nad Bzurą przyczyniła się jednak do przedłużenia całej kampanii i pokrzyżowała plany Niemców, które zakładały szybkie pokonanie Polski. Pozwoliła także na lepsze przygotowanie obrony w stolicy, w której wzięli także udział żołnierze walczący wcześniej nad Bzurą.

Na polu chwały poległo około 17 tys. polskich żołnierzy, wśród nich generałowie Stanisław Grzmot-Skotnicki, Mikołaj Bołtuć i Franciszek Wład. Po porażce Polaków gen. Tadeusz Kutrzeba udał się z resztą zdolnych do walki oddziałów do Warszawy i oddał się pod komendę gen. Juliusza Rómmla, dowodzącego Armią „Warszawa”; wraz z nią bronił stolicy, pełniąc funkcję zastępcy dowódcy. Jednak 18 września 1939 r. przerwano dostawy z magazynów wojskowych w Palmirach. Braki amunicji oraz pogarszająca się sytuacja ludności cywilnej sprawiły, że podjęto decyzję o przystąpieniu do rozmów kapitulacyjnych.

Dnia 28 września 1939 r. gen. Tadeusz Kutrzeba, z upoważnienia gen. Juliusza Rómmla, prowadził rozmowy kapitulacyjne z dowódcą 8. Armii Niemieckiej, gen. Johannesem Blaskowitzem. Po ogłoszeniu kapitulacji stolicy gen. Kutrzeba trafił do niewoli i przebywał w obozach jenieckich na terenie III Rzeszy (Oflag IV A Hohstein, Oflag IV B Königstein, Oflag VII A Murnau). W obozie zmagał się z depresją – to tam dowiedział się o śmierci ukochanej matki, lecz nawet wtedy nie stracił ducha walki i organizował tajne kursy dla młodych oficerów. Podczas pobytu w obozach zbierał także informacje od uczestników wrześniowych walk.

Po wyzwoleniu obozu Murnau przez armię amerykańską, w kwietniu 1945 r. udał się do Londynu. Otrzymał tam propozycję objęcia stanowiska ministra obrony narodowej, której jednak nie przyjął. Mieszkając w Londynie, zajmował się pisaniem książek (m.in. Bitwa nad Bzurą i Wojna bez walnej bitwy) oraz przewodniczeniem w Komisji Historycznej Kampanii Wrześniowej i Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie. Jednocześnie brał udział w tworzeniu Instytutu im. gen. Władysława Sikorskiego w Londynie; celem tej placówki było gromadzenie, opieka oraz opracowanie naukowe i udostępnianie archiwów polskiego rządu na uchodźstwie.

Tadeusz Kutrzeba zmagał się z chorobą nowotworową przewodu pokarmowego. Zmarł 8 stycznia 1947 r. w Londynie, gdzie został pochowany. Jego prochy, zgodnie z ostatnią wolą generała, zostały sprowadzone do Polski, jednak nastąpiło to dopiero 10 lat później. Złożono je symbolicznie w Alei Zasłużonych na Cmentarzu Wojskowym na Powązkach w Warszawie.