#WojenniDowódcy - Generał Stanisław Sosabowski

Generał Stanisław Sosabowski był uczestnikiem obu wojen światowych. Zasłynął jako organizator i dowódca 1. Samodzielnej Brygady Spadochronowej, z którą w 1944 r. wziął udział w operacji Market Garden. Został odznaczony m.in. krzyżem srebrnym Orderu Virtuti Militari.

Stanisław Sosabowski urodził się 8 maja 1892 r. w Stanisławowie na terenie dzisiejszej Ukrainy w rodzinie Władysława i Franciszki z d. Grabarskiej. Miał dwoje rodzeństwa, w tym młodszego brata Juliana, który również w dorosłym życiu związał swe losy z wojskiem, a po zakończeniu II wojny światowej znalazł się na obczyźnie. Stanisław dorastał w rodzinnym mieście, gdzie ukończył w 1910 r. szkołę. Trudną sytuacje finansową rodziny nieco ratował fakt, że udzielał korepetycji. Od 1909 r. był też członkiem młodzieżowych organizacji niepodległościowych działających na terenie Galicji.

Po zdaniu matury w 1910 r. kontynuował naukę w szkole handlowej w Warszawie. Szybko jednakże zaangażował się też w tworzenie skautingu w rodzinnym Stanisławowie. Wstąpił również do drużyn strzeleckich i został dowódcą 24. Drużyny. Osiągnął najwyższy z możliwych stopni – podchorążego. W 1913 r. otrzymał powołanie do armii austrowęgierskiej. W 1914 r. służył w stopniu kaprala w 58. pułku piechoty w Stanisławowie. Wziął udział w walkach z Rosjanami, m.in. w bitwie pod Gorlicami w maju 1915 r. Był wielokrotnie odznaczany. W trakcie walk został również ranny w nogę. W 1916 r. otrzymał stopień podporucznika. Kształcił się na wojskowego archiwistę, co poskutkowało przenosinami aż do Bozen w paśmie Dolomitów. W 1918 r. przyjechał do Lublina, gdzie usadowiły się okupacyjne struktury administracji austrowęgierskiej. W tym samym czasie uzyskał stopień porucznika.

W listopadzie 1918 r. uzyskał stopień kapitana i przydział w Wojsku Polskim. Brał udział w pracach Komisji Likwidacyjnej b. Generalnego Gubernatorstwa. W 1919 r. został przeniesiony do Warszawy, gdzie zaangażował się w działalność Głównego Urzędu Likwidacyjnego. W trakcie wojny z Bolszewikami, z powodu kontuzjowanej nogi, nie wziął udziału w walkach. Pełnił służbę w Oddziale IV sztabu Ministerstwa Spraw Wojskowych. W 1920 r. awansował do stopnia majora, w tym czasie przebywał też we Francji. W latach 1922-1923 był słuchaczem warszawskiej Wyższej Szkoły Wojennej. W 1927 r. otrzymał awans do stopnia podpułkownika. W tym samym roku otrzymał przydział liniowy, jako dowódca batalionu w 75. pułku piechoty. Rok później został zastępcą dowódcy 3. pułku strzelców podhalańskich. W latach 1929-1937 był związany z Wyższą Szkołą Wojenną. W 1937 r. objął dowództwo 9. pułkiem piechoty Legionów, a w 1939 r. 21. Pułkiem piechoty „Dzieci Warszawy”. Otrzymał też awans do stopnia pułkownika.

W trakcie walk z Niemcami w 1939 r. jego pułk, wchodzący w skład 8. Dywizji Piechoty, wziął 3 września udział w starciu w rejonie Przasnysza. Jego działania pozwoliły uratować jednostkę. Następnie rozpoczął się odwrót zakończony dopiero w Warszawie. Jego pułk obsadził m.in. Grochów, tam też doczekał kapitulacji polskiej stolicy. Sosabowski znalazł się w niemieckiej niewoli, z której jednakże uciekł już po trzech dniach by nawiązać kontakt z tworzącymi się strukturami konspiracyjnymi Służby Zwycięstwu Polski. Tworzył m.in. okręg SZP w Łodzi. Ostatecznie nie pozostał w okupowanym kraju, ale przez zieloną granicę przedostał się do terytoriów obsadzonych bezprawnie przez Sowietów, a następnie poprzez Węgry do Francji, gdzie zaangażował się w tworzenie struktur wojska polskiego na uchodźctwie.

Stanisław Sosabowski otrzymał przydział w polskich jednostkach. Został dowódcą 1. Dywizji Grenadierów, a następnie 4. Dywizji Piechoty. Tworzące się oddziały, w szczególności wspominana 4. DP, znajdowały się dopiero w fazie organizacyjnej. Z tego względu nie wzięły aktywnego udziału w walkach obronnych we Francji wiosną 1940 r. i zostały skierowane ku wybrzeżom celem ewakuacji do Wielkiej Brytanii. Tam też ponownie rozpoczął organizację armii. Otrzymał dowodzenie 4. Brygady Kadrowej Strzelców. Płk Sosabowski należał do ambitnych oficerów. Postanowił przekształcić podległą sobie jednostkę i utworzyć z niej brygadę spadochronową, której żołnierze mieli być przygotowywani do zrzutu na terenie okupowanej Polski.

W ten sposób w 1941 r. powstała 1. Samodzielna Brygada Spadochronowa. Miejscem jej formowania było hrabstwo Fire na terenie Szkocji. Sosabowski długo wierzył w możliwość wykorzystania tej zupełnie nowej, jak twierdził – elitarnej, jednostki polskich spadochroniarzy, w walkach na terenie Polski. Latem 1944 r. szkolenie brygady dobiegło końca, a ona sama otrzymała sztandar. W obliczu wybuchu Powstania Warszawskiego, żołnierze pozostawali w gotowości bojowej by wesprzeć walczących powstańców, co ostatecznie nie doszło do skutku a jednostka została włączona w struktury planowania operacji na zachodzie Europy.

Sosabowski, który od 15 czerwca 1944 r. był już generałem brygady, wraz ze swoimi żołnierzami wziął udział w operacji Market Garden – największej powietrznodesantowej misji w czasie II wojny światowej. We wrześniu 1944 r. jego żołnierze zostali zrzuceni w rejonie Arnhem. W obliczu braków zaopatrzeniowych, jego jednostka nie mogła w pełni wykazać się w boju. W trakcie walk z Niemcami, brygada poniosła spore straty, broniąc się przed napierającymi na alianckie pozycje żołnierzami Osi. W trakcie ewakuacji z rejonu walk, część żołnierzy gen. Sosabowskiego dostała się do niewoli. On sam zaś pozostawał skonfliktowany z niektórymi z brytyjskich dowódców, skutkiem czego odebrano mu ostatecznie dowodzenie 1. Brygadą, już po ponownym relokowaniu jej na wyspy brytyjskie. Swoją dezaprobatę wobec działań Sosabowskiego wyraził również sam marsz. Montgomery, nie dostrzegając jednakże trudnej sytuacji na froncie, w jakiej znaleźli się polscy żołnierze oraz braków materiałowych, spowodowanych nie dostarczeniem wymaganego sprzętu przez Brytyjczyków.

Gen. Sosabowski został Inspektorem Jednostek Etapowych i Wartowniczych. W 1948 r. został zdemobilizowany. Pozostał na obczyźnie, pomimo ogromnego żalu, jaki do końca życia nosił w stosunku do swoich przełożonych, którzy nie przeciwstawili się skierowanym ku niemu oskarżeniom Brytyjczyków. Jak wielu polskich wojskowych na emigracji, podjął pracę fizyczną. Zmarł 25 września 1967 r. w Hillingdon. Dwa lata później, żołnierze z jego brygady spadochronowej przywieźli jego prochy do Polski. Spoczął na Cmentarzu Wojskowym na Powązkach w Warszawie. Za swojego życia był wielokrotnie odznaczany, zarówno w kraju jak i zagranicą. Otrzymał Krzyż Srebrny Orderu Virtuti Militari. Pośmiertnie, w 2018 r. prezydent RP Andrzej Duda, przyznał mu Order Orła Białego.