#WojenneKonferencje - Kair

Po upływie 10 miesięcy od tajnych rokowań w Casablance (14–24 stycznia 1943 r.) odbyło się pierwsze oficjalne spotkanie przywódców Stanów Zjednoczonych, Wielkiej Brytanii, Chin i Turcji, które miało charakter negocjacji pokojowych. Jego celem było wypracowanie wspólnej deklaracji odnoszącej się do powojennego układu sił na Dalekim Wschodzie po pokonaniu Japonii. Kolejna runda rozmów, która odbyła się już po zakończeniu konferencji w Teheranie, miała skłonić przywódców Turcji do uczestnictwa w wojnie po stronie aliantów.

Przed konferencją w Kairze

Porażka Japonii w pobliżu atolu Midway na Oceanie Spokojnym – w bitwie, do której doszło w dniach 4–7 czerwca 1942 r. – jest uznawana za punkt zwrotny II wojny światowej w tym rejonie. Od tego czasu aliantom udało się zniwelować przewagę japońskiej armii cesarskiej na Pacyfiku i zahamować jej ekspansję. Zwycięstwo wojsk USA w bitwie o wyspę Guadalcanal z 8 lutego 1943 r. oznaczało już początek alianckiej kontrofensywy i stopniowe zbliżanie się Amerykanów do terytoriów Japonii. Jednocześnie Japończycy prowadzili okupację terytoriów Chin i kontrolowali Mandżurię, zagrażając bytowi chińskiego państwa. W interesie chińskich włodarzy było zatem jak najszybsze porozumienie z aliantami w sprawie Japonii.

Oprócz zaangażowania na Pacyfiku aliantom zależało na rychłym zdobyciu miażdżącej przewagi militarnej nad Niemcami. Po konferencji wielkiej trójki w Teheranie (28 listopada–1 grudnia 1943 r.), na której zadecydowano już m.in. o otwarciu drugiego frontu we Francji wiosną 1944 r., ponownie spotkano się w Kairze. Tym razem tematem rokowań było przyłączenie się Turcji do koalicji przeciwko państwom Osi.

Uczestnicy konferencji w Kairze

Miejscem pertraktacji w Kairze była rezydencja Alexandra Kirka – ambasadora Stanów Zjednoczonych w Egipcie. W pierwszej konferencji kairskiej, która odbyła się w dniach 22–26 listopada 1943 r., uczestniczyli przywódcy Stanów Zjednoczonych i Wielkiej Brytanii – prezydent Franklin D. Roosevelt i premier Winston Churchill – oraz przywódca Republiki Chińskiej Czang Kaj-szek. Tłumaczką chińskiej delegacji była Song Meiling, żona Czang Kaj-szeka, osoba wybitnie uzdolniona i wykształcona. Na drugą turę rokowań, zaledwie kilka dni później (4–7 grudnia 1943 r.), zaproszono Ismeta İnönü – prezydenta Turcji. Warto zaznaczyć, że do Kairu nie przybył dyktator Związku Sowieckiego – Józef Stalin. W tym czasie ZSRS nie wypowiedział wojny Japonii. Nastąpiło to dopiero 9 sierpnia 1945 r. Angażowanie się w konflikt na dwóch frontach – w Europie i na Dalekim Wschodzie – było dla Sowietów zbyt ryzykowne i mogłoby oznaczać spowolnienie bądź nawet załamanie wypierania Niemców na zachód.

Przebieg rokowań – najważniejsze decyzje

A. Bezwarunkowa kapitulacja Japonii

Deklaracja kairska z 26 listopada 1943 r. w dużej mierze pokrywa się z ustaleniami, które zapadły w styczniu tego roku w Casablance. Utrzymano zatem postanowienie o konieczności bezwarunkowej kapitulacji Japonii i niepodejmowaniu żadnych kroków dyplomatycznych wobec władz tego państwa. Kraj ten miał uzyskać terytorialny stan posiadania z czasów sprzed I wojny światowej.

B. Zwrot i niepodległość okupowanych terytoriów

Kolejnym postanowieniem przyjętym przez przedstawicieli Stanów Zjednoczonych, Wielkiej Brytanii i Chin była konieczność zrzeczenia się przez Japonię praw do terytoriów Mandżurii i archipelagu Peskadorów. Korea miała być niepodległym państwem. Nierozstrzygnięty jednoznacznie pozostał problem terytorium Formozy, czyli współczesnego Tajwanu.

C. Turcja zachowuje neutralność do 1945 r.

Rokowania dotyczące przyłączenia się Turcji do aliantów, które podjęto podczas drugiej tury negocjacji w Kairze, zakończyły się fiaskiem. Intencją przedstawicieli Stanów Zjednoczonych i Wielkiej Brytanii było wzmocnienie działań aliantów przeciwko Niemcom. Dodatkowo, jak się okazało, Winston Churchill nie zrezygnował z koncepcji ataku od strony Bałkanów na okupowaną Europę, choć takie wnioski płynęły po konferencji w Teheranie. Jednak armia turecka, która w 1943 r. liczyła 40 dywizji, była zbyt słabo uzbrojona, aby przeciwstawić się wojskom niemieckim. Prezydenta Ismeta İnönü nie przekonała brytyjska deklaracja przebazowania 20 eskadr lotniczych, które miały czynnie uczestniczyć w walce z Niemcami. Ostatecznie Turcja wypowiedziała wojnę III Rzeszy dopiero w lutym 1945 r.

Znaczenie rokowań w Kairze

Pertraktacje pokojowe w Kairze stanowiły potwierdzenie jedności i determinacji aliantów w dążeniu do całkowitego pokonania państw Osi wyłącznie drogą militarną. Jeśli chodzi o powojenny porządek na Dalekim Wschodzie, Chiny uzyskały gwarancję stabilizacji i odzyskania utraconych terytoriów. Dotyczyło to również Tajwanu, który formalnie powrócił do Republiki Chińskiej w 1945 r. Zwolennicy jego niepodległości utrzymują, że postulat zwrotu tych terytoriów Chinom był jedynie sugestią. Rząd w Pekinie nadal jest zdania, że ma on moc wiążącą, tym bardziej, że został ujęty w deklaracji poczdamskiej w 1945 r. Dziesięć lat po zakończeniu II wojny światowej Winston Churchill stwierdził, że ustalenia kairskie były zaledwie niewiążącym oświadczeniem o znaczeniu deklaratywnym. Przez kolejne dziesięciolecia ruchy separatystyczne na Tajwanie były bardzo silne i uznawane przez państwa Zachodu, w przeciwieństwie do krajów tzw. bloku wschodniego. Obecnie Chiny nie uznają niezawisłości Tajwanu. Wedle obowiązującego prawa formalne ogłoszenie niepodległości przez ten kraj będzie oznaczać chińską interwencję zbrojną na wyspie.

Opisy do załączników:

1. Uczestnicy pierwszej konferencji kairskiej w otoczeniu dowódców wojskowych. W pierwszym rzędzie od lewej: przywódca Chin Czang Kaj-szek, prezydent Stanów Zjednoczonych Franklin D. Roosevelt, premier Wielkiej Brytanii Winston Churchill. Listopad 1943 r. (Australian War Memorial/domena publiczna)

2. Fotografia plenerowa wykonana podczas pierwszej konferencji w Kairze. Od lewej: przywódca Chin Czang Kaj-szek, prezydent Stanów Zjednoczonych Franklin D. Roosevelt, żona Czang Kaj-szeka i tłumaczka Song Meiling. 22 listopada 1943 r. (Australian War Memorial/domena publiczna)

3. Uczestnicy drugiej konferencji w Kairze. Od lewej: prezydent Stanów Zjednoczonych Franklin Delano Roosevelt, prezydent Turcji Ismet İnönü, premier Wielkiej Brytanii Winston Churchill. Grudzień 1943 r. (domena publiczna)

4. Miejsce obrad konferencji w Kairze – rezydencja Alexandra Kirka, ambasadora Stanów Zjednoczonych w Egipcie. Listopad 1943 r. (Library of Congress/domena publiczna)