#WojenneKampanie - Wojna zimowa (1939/1940): sowiecka agresja na Finlandię

Agresja Związku Sowieckiego na Finlandię 30 listopada 1939 r. zapoczątkowała trwającą kilka miesięcy wojnę. Do połowy marca 1940 r. Finowie stawiali dzielny zbrojny opór siłom armii Stalina. Sowiecki dyktator zmierzał do podboju ziem fińskich, które – tak samo jak wcześniej podbite ziemie polskie – zamierzał zamienić w republikę sowiecką, wcielając ją w skład ZSRS.

Sowieckie żądania wobec Finlandii

W myśl zapisów tajnego protokołu dołączonego do paktu Ribbentrop-Mołotow z 23.08.1939 r. Finlandia została potraktowana jako część sowieckiej strefy wpływów. Po zajęciu wschodnich obszarów Polski, Stalin skierował ostrze ekspansji polityczno-militarnej przeciwko krajom bałtyckim. Zażądał zawarcia przez nie umów otwierającym Sowietom możliwość wprowadzenia na ich tereny jednostek Armii Czerwonej i tworzenie tu baz wojskowych. Litwa Łotwa i Estonia uległy wysłanemu ultimatum. Latem 1940 r. doprowadziło to do pełnej okupacji tych krajów przez Związek Sowiecki. Jesienią 1939 r. podobne żądania usłyszała także Finlandia, wobec której Stalin domagał się także rewizji południowo-wschodniej granicy i jej przesunięcia ok. 30 km na zachód – oczywiście na korzyść ZSRS. Sowieci żądali także przekazania na 30 lat półwyspu Hanko, oddania wysp Koivisto, Suursari, Lavansarri i Tytarsaari (w Zatoce Fińskej) oraz podziału półwyspu Rybackiego (koło Murmańska).

W październiku i listopadzie 1939 r., w trakcie moskiewskich poufnych negocjacji Finowie odrzucili wszystkie sowieckie „propozycje”, słusznie uznając, że ich przyjęcie oznaczałoby upadek systemu obronnego państwa i faktyczny początek utraty niepodległości.

Wybuch wojny

Niezłomna postawa rządu fińskiego przyspieszyła decyzję Stalina o rozpoczęciu inwazji na Finlandię. Kilka dni przed jej rozpoczęciem prowokacyjnie ostrzelana została przygraniczna sowiecka wieś Mainila. Stalinowski aparat propagandowy rozpoczął agresywną antyfińską kampanię, w której imperialistycznych białofinów cynicznie oskarżono o plany napaści i chęć zagarnięcia m.in. Leningradu. Po incydencie w Mainila władze sowieckie zażądały od Finlandii przeprosin i ustępstw terytorialnych. Po ich odrzuceniu przez Finów, 28 listopada ZSRS wypowiedział pakt o nieagresji, a 30 listopada oddziały sowieckie – bez wypowiedzenia wojny – napadły na Finlandię.

Pierwsze sowieckie działania polityczne i militarne

Równolegle z atakiem, w jednej z pierwszych zajętych przez Sowietów miejscowości (Terijoki) stalinowscy agresorzy powołali marionetkowy „rząd Fińskiej Republiki Demokratycznej” na czele z Otto Kuusinenem, w skład którego weszli fińscy komuniści. Miał on legitymizować politykę zajmowania kraju i stanowić podstawę przyszłych komunistycznych władz Finlandii.

Dowódcy sowieccy na czele z Klimentem Woroszyłowem liczyli na błyskawiczne zwycięstwo. Czas trwania inwazji przewidywano na okres od 6 do 11 dni. Zakończenie całej kampanii planowano z kolei na 18 grudnia, czyli w dniu urodzin Józefa Stalina. W ramach przygotowań do świętowania tego zwycięstwa, tuż przed rozpoczęciem inwazji, Sowieci zamówili utwór u kompozytora Dymitra Szostakowicza – powstała wówczas krótka suita siedmiu fińskich melodii, ostatecznie niewykorzystana, a odkryta dopiero kilkadziesiąt lat później.

W pierwszych godzinach sowieckiej agresji zbombardowano Helsinki i Viipuri (Wyborg). Armia sowiecka posiadała znaczącą przewagę nad wojskiem fińskim. Na początku wojny ta ostatnia liczyła jedynie ok. 150 tysięcy żołnierzy, z których większość stanowili powołani do szeregów rezerwiści oraz członkowie organizacji paramilitarnych. Zaangażowane w działania wojenne siły sowieckie były kilkukrotnie większe: ponad 450 tys. żołnierzy wspieranych przez czołgi i ciężką artylerię, których Finowie praktycznie nie posiadali.

Przebieg działań wojennych

Główne działania bojowe Wojny Zimowej rozegrały się na przesmyku Karelskim, czyli obszarze położonym między Morzem Bałtyckim a jeziorem Ładoga. Po pierwszym sowieckim ataku, który został powstrzymany na umocnieniach tzw. ,,Linii Mannerheima”, Finowie przeprowadzali skuteczne kontrataki, udanie powstrzymując dalsze postępy armii sowieckiej na tym odcinku. Oprócz walk na Przesmyku Karelskim, działania bojowe toczono na froncie ciągnącym się wzdłuż całej granicy, aż do leżącego na północy Petsamo.

Najświetniejsze zwycięstwo armii fińskiej miało miejsce w okolicach Suomussalmi i Raate. Tutaj między grudniem 1939 r. a styczniem 1940 r. Finowie w liczbie kilkunastu tys. żołnierzy, zniszczyli po kolei dwie sowieckie dywizje piechoty i dywizję strzelecką (pod Sumussalmi) oraz kolejną dywizję strzelecką (pod Raate). To zwycięstwo zniweczyło sowieckie plany przecięcia Finlandii na pół i wyjścia nad granicę szwedzką koło miasta Oulu. Niepowodzeniem zakończyły się także sowieckie natarcia na sąsiednim, północnym kierunku Kemijärvi i Salla oraz na północ od jeziora Ładoga (Karelia Nadładoska).

Przyczyny fińskich zwycięstw

Sukcesy niewielkiej armii fińskiej w walce z armią sowiecką spotkały się z uznaniem międzynarodowej opinii publicznej. O sukcesie fińskiego systemu prowadzenia walki w dużym stopniu decydował wkład marszałka Carla Gustawa Mannerheima i jego sztabu. Finowie  byli dobrze przygotowani do prowadzenia walk na swoim terytorium. Byli także odpowiednio wyposażeni, umundurowani i przeszkoleni oraz stosowali nowatorskie taktyki prowadzenia wojny, szczególnie w warunkach surowej, północnej zimy. Wielu fińskich żołnierzy było wyposażonych w pistolety maszynowe Suomi, które pozwalały na zwiększenie siły ognia fińskich oddziałów. Finowie znakomicie wykorzystywali warunki naturalne: gęste lasy, zamarznięte jeziora, stosowali kamuflaż w umundurowaniu oraz tworzyli szybko przemieszczające się jednostki narciarskie.

Jedną z fińskich taktyk było rozbijanie sowieckich większych grup na mniejsze, co skutkowało ich szybszą likwidacją (taktyka motti). Przykładem skuteczności w działaniach zbrojnych było także wykorzystywanie przez Finów strzelców wyborowych. Jednym z najbardziej znanych był Simo Häyhä, który zabił ponad 500 sowieckich żołnierzy.

Także warunki klimatyczne służyły Finom. Temperatury zimą 1939/1940 r. sięgały nawet minus 40 stopni Celsjusza. Sowieccy żołnierze okazali się nie gotowi na taki mróz, nie posiadali zimowych ubrań i umundurowania maskującego. Dowództwo sowieckie przez dłuższy czas nie potrafiło także wypracować skutecznej odpowiedzi na taktykę fińskich oddziałów, uniemożliwiającą im wykorzystanie przewagi liczebnej i technologicznej.

Przełom w wojnie – sowiecka ofensywa i rokowania rozejmowe

Wysokie straty oraz trudna sytuacja, w której znalazła się armia sowiecka na początku 1940 r., zmusiły Stalina do zmiany na stanowiskach dowódczych. Klimenta Woroszyłowa zastąpił komandarm Siemion Timoszenko, który w lutym 1940 r. rozpoczął nową ofensywę na Linię Mannerheima, na Przesmyku Karelskim. Tym razem sowieccy dowódcy zmienili nie tylko taktykę, ale również wykorzystali w celu przerwania fińskiej linii obronnej nowe ciężkie czołgi KW. Z uwagi na postępy Sowietów i wyczerpanie kraju wielotygodniową wojną, rząd fiński, mimo poparcia międzynarodowego i wsparcia ochotników ze Szwecji, Danii, Norwegii oraz Węgier, zdecydował się jednak na rozpoczęcie rozmów rozejmowych (29.02.1940 r.). W ten sposób władze sowieckie mogły wycofać się z nieudanej inwazji, która wizerunkowo pogrążyła ZSRS na arenie międzynarodowej.

Zakończenie wojny - pokój

Ostatecznie 13 marca 1940 r. między Finlandią a Związkiem Sowieckim został podpisany traktat pokojowy. W trakcie wojny Finowie stracili około 25 tys. zabitych, a ok. 44 tys. odniosło rany. Prawdziwie straty Armii Czerwonej nie są znane. Oficjalnie było ponad 49 tys. zabitych i około 160 tys. rannych. Warunki podpisanego przez Finlandię pokoju były dla niej niekorzystne. Traciła ona ok. 10 proc. swego terytorium (w tym miasto Viipuri), a 450 tys. Finów utraciło swoje domy i musiało przesiedlić się w głąb kraju. Naród fiński obronił jednak swoją niepodległość i potwierdził swoją wielką waleczność.

1- Uszkodzone czołgi sowieckie pod miejscowością Raate. Styczeń 1940 r. Źródło: Finnish Wartime Photograph Archive: https://finna.fi/Record/sa-kuva.sa-kuva-105710 / Domena publiczna
2 – Żołnierze fińscy uzbrojeni w  ciężki karabin maszynowy. 21 lutego 1940 r. Źródło: Military Museum of Finland: https://finna.fi/Record/sa-kuva.sa-kuva-106977 / Domena publiczna
3 – Pistolet maszynowy Suomi, wykorzystywany przez armie fińską w czasie Wojny Zimowej. Źródło: Muzeum II Wojny światowej w Gdańsku