Wernisaż wystawy "Wola 1944: Wymazywanie. Ludobójstwo i sprawa Reinefartha"

Dnia 3 sierpnia 2023 roku w Muzeum II Wojny Światowej w Gdańsku odbył się wernisaż wystawy „Wola 1944: Wymazywanie. Ludobójstwo i sprawa Reinefartha".

Do zebranych zwrócił się dyrektor Muzeum II Wojny Światowej w Gdańsku – dr hab. Grzegorz Berendt:

Naszą misją jest opowiadanie o tragedii drugiej wojny światowej ze szczególnym naciskiem na doświadczenie milionów polskich obywateli. Tych poddanych terrorowi od pierwszych dni tamtego konfliktu, od 1 września 1939 roku do ostatniego momentu niemieckiej okupacji. Opowieści, przede wszystkim ocalałych świadków ofiar należą do najbardziej przejmujących przekazów na temat tego, do czego zdziczały ludobójca może doprowadzić, czego zdziczały ludobójca może się dopuścić. Zobaczycie Państwo na tej wystawie, pewne przykłady tych tragicznych zdarzeń. Zastanawiamy się na ile tamte wydarzenia miały ciąg dalszy po rozgromieniu III Rzeszy i ta wystawa w nie mniejszym stopniu również tego wątku dotyczy.

Kolejno głos zabrała dyrektor Instytutu Solidarności i Męstwa im. Witolda Pileckiego, dr hab. Magdalena Gawin:

Dlaczego Wola jest istotna i ważna? Dlatego, że wiedza na temat Woli – tego, że w przeciągu pierwszych pięciu dni Powstania Warszawskiego, Niemcy eksterminują ulica po ulicy, kamienica po kamienicy, mieszkańców miasta - kobiety, mężczyzn i dzieci – dotarła do nas stosunkowo późno. Kiedy budowało się muzeum Powstania Warszawskiego, kiedy zrobiony był pogłębiony research i nagle okazało się, że ginie od kilkudziesięciu do nawet 60 tysięcy osób, to to nie było wiedzą powszechną. Tak samo nie było wiedzą powszechną to, że Warszawa została zburzona nie na skutek działań militarnych, ale po zakończonym Powstaniu. Te dwa wydarzenia łączy jeden element. Mieszkańcy Woli giną na skutek nienawiści, miasto zostało zburzone na skutek nienawiści. Ani jedno, ani drugie tragiczne wydarzenie i potworna zbrodnia nie miały żadnego wpływu na kwestie militarne.  Na tej wystawie przemówią do Państwa głosy z dwóch stron. Zarówno żołnierze, byli SS-mani, którzy brali udział w tłumieniu Powstania i eksterminacji ludności cywilnej, ale także przemówią do was świadkowie, tym którym udało się przeżyć.

Głos zabrał także Poseł na Sejm RP - Kacper Płażyński:

To oczywiście bardzo ważna wystawa, bo wbrew temu, co by się mogło wydawać, to nie jest wiedza powszechna jak Rzeź Woli [...] Jak Rzeź Wołynia [...]. Od 30 lat odkurzamy te tragiczne dla naszego narodu wydarzenia i przyjmujemy je do wiadomości, to trudno się dziwić, że to nie jest wiedza powszechna za granicą [...] Niemcy nie chcą pamiętać o tych zbrodniach. Czy to jest naturalne? Pewnie to jest naturalne, że tej wstydliwej historii nie chce się pamiętać. Edukacja historyczna  naszego zachodniego sąsiada na poziomie licealnym sprowadza się owszem do pamięci o ofiarach Auschwitz. O ofiarach obozów zagłady na terytorium okupowanej Rzeczypospolitej [...] O Polakach w tych podręcznikach nie ma prawie nic [...].

W wydarzeniu brała udział również kurator wystawy Katarzyna Grabowska - Kierownik Działu ds. Wystaw z Instytutu Solidarności i Męstwa im. Witolda Pileckiego.

Ekspozycja przybliża niemieckie zbrodnie dokonane na ludności cywilnej w pierwszych dniach Powstania Warszawskiego oraz nieskuteczne próby pociągnięcia do odpowiedzialności głównodowodzącego siłami niemieckimi, Heinza Reinefartha. Między 5 a 7 sierpnia 1944 r., wykonując rozkaz Adolfa Hitlera i Heinricha Himmlera, Niemcy zamordowali od 15 do 60 tys. osób: mężczyzn, kobiet i dzieci. Zbrodni dokonali żołnierze i policjanci, którymi dowodził Grupenführer SS Heinz Reinefarth. Po wojnie pracował on w RFN jako adwokat, został burmistrzem Westerland na wyspie Sylt oraz deputowanym do Landtagu w Szlezwiku-Holsztynie. Mimo wielu starań, nigdy nie udało się pociągnąć go do odpowiedzialności.

Wystawa prezentuje przebieg wydarzeń na Woli z perspektywy mieszkańców dzielnicy. Mapy i infografiki pozwalają odtworzyć szczegółowy przebieg zbrodni oraz zrozumieć jej systematyczny charakter. Uzupełnieniem są świadectwa ocalonych wydobyte zarówno z telewizyjnych archiwów, jak i tworzonych współcześnie kolekcji historii mówionej. Narrację wystawy uzupełniają doniesienia i komentarze prasowe z lat 50. i 60., które ilustrują reakcje opinii publicznej na sprawę Reinefartha zarówno w komunistycznej Polsce, jak i w Niemczech zachodnich.

Wystawa jest bezpłatna i dostępna dla zwiedzających od 3 sierpnia do 15 września 2023 r.

Gospodarz: Muzeum II Wojny Światowej w Gdańsku

Organizatorzy: Instytut Pileckiego, Muzeum Powstania Warszawskiego

Partnerzy wystawy: Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego, Landesarchiv Schleswig-Holstein, Instytut Pileckiego w Berlinie, Wolskie Centrum Kultury