Przygotowania do badań archeologicznych na Westerplatte. Archeolodzy sprawdzą północne skrzydło tzw. nowych koszar
W marcu 2026 r., w związku z budową Muzeum Westerplatte ma się rozpocząć kolejny etap badań archeologicznych. Tym razem będą one dotyczyć północnego skrzydła tzw. nowych koszar. Aby zrealizować projekt, konieczna będzie wycinka znajdujących się tam drzew. W kolejnych latach Muzeum planuje nowe nasadzenia.
W latach 1926–1939 na Westerplatte działała Wojskowa Składnica Tranzytowa – polska placówka znajdująca się na obszarze Wolnego Miasta Gdańska. Na jej terenie funkcjonowały magazyny amunicyjne strzeżone przez oddział wartowniczy. We wrześniu 1939 r. garnizon Westerplatte przez siedem dni bronił się przed przeważającymi siłami niemieckimi.
Koszary wzniesiono w latach 1935–1937. Zwane są „nowymi”, aby odróżnić je od tzw. starych koszar – ceglanego budynku z końca XIX w., w którym koszarowano załogę składnicy w latach 1926–1937.
Jak na owe czasy był to budynek nowoczesny – miał centralne ogrzewanie, przestronne i dobrze doświetlone pomieszczenia oraz wzmocnioną konstrukcję żelbetową. Znajdowały się tu m.in.: izby mieszkalne, dowództwo, izba chorych, kuchnia, jadalnia, magazyny broni i prowiantu, węzeł sanitarny, centrala sieci telefonicznej, radiostacja, bojowa elektrownia zapasowa, motopompy, agregaty oraz kotłownia centralnego ogrzewania. Zlokalizowano tu również ukryte stanowiska ciężkich karabinów maszynowych (wartownia nr 6). W przypadku ataku nieprzyjaciela budynek miał pełnić funkcję centrum dowodzenia, schronu dla załogi i głównego punktu pomocy medycznej.
W trakcie walk o składnicę koszary stanowiły centrum obrony. To tu przebywał dowódca westerplatczyków mjr Henryk Sucharski, i jego zastępca kpt. Franciszek Dąbrowski. Tu również znajdował się główny punkt opatrunkowy, w którym o życie rannych walczył lekarz załogi – kpt. Mieczysław Słaby.
W trakcie walk największe szkody w budynku spowodowała eksplozja niemieckiej bomby, która zniszczyła klatkę schodową. W 1945 r. północna część koszar została wysadzona w powietrze przez wycofujące się z Westerplatte oddziały niemieckie. Dalszych zniszczeń dokonano, wysadzając w południowym skrzydle budynku niewybuchy i niewypały, już po zakończeniu działań wojennych.
Pierwsze badania archeologiczne przy nowych koszarach
Teren północnego skrzydła koszar nie został dotąd zbadany przez archeologów. Planowane prace potrwają od marca do lipca 2026 r. i będą polegały na wykonaniu wykopów archeologicznych i sprawdzaniu gruntu przy użyciu detektorów metalu.
– Nie wiadomo, jakie odkrycia przyniosą badania. Na archiwalnym zdjęciu z 1946 r. widać osoby stojące na posadzce dawnej jadalni znajdującej się w suterenie północnego skrzydła koszar. Po górnych kondygnacjach tej części nie ma już śladu. Na powojennych zdjęciach lotniczych widać porozrzucane w okolicy fragmenty konstrukcji wysadzonego skrzydła. Dysponujemy również fotografiami z połowy lat 60. XX w. pokazującymi budowę drogi prowadzącej do wznoszonego w tym czasie pomnika Obrońców Wybrzeża. Nowy ciąg komunikacyjny poprowadzono prawdopodobnie bezpośrednio na reliktach północnego skrzydła koszar – informuje Filip Kuczma, kierownik Działu Archeologii MIIWŚ.
Celem badań jest częściowe odsłonięcie pozostałości północnego skrzydła koszar i udokumentowanie stanu ich zachowania. Uzyskane informacje umożliwią wykonanie szczegółowego projektu trwałego zabezpieczenia reliktów i ewentualnego wyeksponowania ich dla zwiedzających w ramach powstającego Muzeum Westerplatte.
Jak będzie wyglądało Muzeum Westerplatte?
Przedsięwzięcie realizowane jest w ramach Wieloletniego Programu Rządowego przyjętego 24 października 2023 r.
Projekt zakłada przywrócenie historycznego stanu zagospodarowania Wojskowej Składnicy Tranzytowej. Zaplanowane jest odtworzenie układu ścieżek i wybranych obiektów WST, w tym m.in. budynku zawiadowcy stacji i sześciu schronów amunicyjnych. Obiekty zostaną poddane pracom konserwatorskim, a pozostałości istniejących reliktów odsłonięte, zabezpieczone i wyeksponowane dla zwiedzających. Przewidziano uczytelnienie w terenie historycznego przebiegu torowiska wzdłuż pierwszej i drugiej linii schronów amunicyjnych.
Obszar inwestycji zostanie wyposażony w ujednoliconą małą architekturę. Planujemy wprowadzenie spójnego systemu identyfikacji wizualnej oraz zastosowanie stylizowanego oświetlenia. W celu zwiększenia bezpieczeństwa teren zostanie objęty monitoringiem. Powstaną również udogodnienia dla osób z niepełnosprawnościami. Zagospodarowane otoczenie, uporządkowane ścieżki i elementy małej architektury zapewnią warunki do komfortowego i przemyślanego zwiedzania.
Powyższe prace będą odbywały się w ramach pierwszego etapu inwestycji.
W ramach drugiego etapu, u podnóża pomnika Obrońców Wybrzeża, powstanie podziemny budynek Muzeum Westerplatte. Wewnątrz będzie można oglądać wystawę stałą o powierzchni ok. 3000 m2 opowiadającą o historii obrony Westerplatte prowadzonej przez polskich żołnierzy i znaczeniu tego miejsca w historii Polski i świata.
Budowa będzie się odbywała pod stałym nadzorem muzealnych archeologów, którzy wciąż poszukują na półwyspie kolejnych artefaktów oraz szczątków trzech poległych polskich żołnierzy, w tym leg. Mieczysława Krzaka.
Konieczne wycinki
Aby umożliwić prowadzenie prac, konieczne jest usunięcie niektórych drzew i krzewów.
Jeszcze w tym roku planowane jest wycięcie krzewów i 45 drzew z obszaru ruin tzw. nowych koszar oraz ich północnego skrzydła. Działania te pozwolą na prowadzenie w tym miejscu badań archeologicznych, a następnie prac sieciowych i przyłączeniowych. Na usunięcie zieleni w rejonie koszar Muzeum uzyskało już decyzję Pomorskiego Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków.
Docelowo charakter roślinności na Westerplatte ma ulec zmianie. Zostanie przywrócony historyczny stan zagospodarowania WST i możliwe będzie uczytelnienie reliktów dawnych budowli. Planowane jest przeobrażenie zieleni w miejscu historycznych obwałowań ziemnych i skarp, które zgodnie z projektem mają zostać odbudowane. Niegdyś skrywały one główną infrastrukturę części magazynowej składnicy, którą stanowiły schrony amunicyjne.
Zostanie również odtworzony i uzupełniony historyczny szpaler drzew wzdłuż dawnych założeń kurortowych, m.in. alei Brzozowej i alei Portowej.
