Przedmioty osobiste należące do polskich żołnierzy służących na Westerplatte | #M2WSwirtualnie

W trakcie wykopalisk prowadzonych przez archeologów z naszego Muzeum pozyskano w sumie kilkadziesiąt tysięcy zabytków. Oprócz takich, które bezpośrednio związane były z obroną półwyspu – walką prowadzoną we wrześniu 1939 roku, odkryto również przedmioty osobiste należące do polskich żołnierzy, którzy służyli na Westerplatte. 

Higiena osobista, to rzecz oczywista!

Nie inaczej uważali polscy żołnierze odbywający służbę na Westerplatte. Podczas wykopalisk prowadzonych na terenie Wojskowej Składnicy Tranzytowej, obok militariów i wyposażenia wojskowego, archeolodzy odkryli wiele różnorakich przedmiotów osobistych, w tym także te, które związane są z ogólnie pojętą sferą higieny. Jedną z kategorii tego typu zabytków są szczoteczki do zębów. Aby wprowadzić Państwa w zagadnienie artykułu, warto najpierw przytoczyć kilka wiadomości na temat samego wynalazku szczoteczki do zębów. Wiadomo na pewno, że ludzie już od tysiącleci używali różnego rodzaju metod mających na celu czyszczenie zębów i jamy ustnej. Były to specjalne gałązki, nici, ptasie pióra czy wykałaczki. Przedmioty te znajdowane są przez archeologów w różnych częściach świata, na stanowiskach z różnych epok. Pierwszą szczoteczkę przypominającą  używane obecnie wynaleziono prawdopodobnie w Chinach na przełomie XV i XVI wieku. W Europie szczoteczki do zębów na większą skalę pojawiły się pod koniec XVIII wieku w Anglii, jednak dopiero opatentowanie szczoteczki i jej masowa produkcja, która rozpoczęła się w 1885 roku w Stanach Zjednoczonych, na dobre rozpowszechniła na świecie to ważne dla zachowania higieny narzędzie. 

Znaczna część szczoteczek do zębów używanych w okresie przedwojennym wykonana była z kości (najczęściej bydlęcych), w której po uformowaniu rączki wiercono szereg otworków i mocowano w nich naturalne włókna zwierzęce (najczęściej świńskie włosie, ale niekiedy także sierść niedźwiedzią). Nie brakowało też jednak nowocześniejszych rozwiązań. Do produkcji szczoteczek używano bowiem także pierwszego tworzywa sztucznego – celuloidu, co nie tylko podnosiło komfort samego mycia zębów, ale umożliwiało produkcję szczoteczek w różnych kolorach. Od końca lat trzydziestych w miejsce naturalnego włosia zaczęto stosować włókna nylonowe. 

Podczas prac archeologicznych na Westerplatte odkryto łącznie 10 szczoteczek do zębów, zarówno takich wykonanych z kości, jak i z tworzywa sztucznego. Spośród nich szczególną uwagę warto zwrócić na dwie szczoteczki koloru czarnego będące elementem żołnierskiego wyposażenia, podlegającego zamówieniom państwowym. Na rączce obu szczoteczek widnieje znak firmowy w formie czterech wpisanych w siebie okręgów (tarczy strzelniczej) z umieszczonym skrótem PWP oraz wizerunkiem orła. Szczoteczki te wyprodukowane zostały w Państwowej Wytwórni Prochu w Pionkach niedaleko Radomia. To właśnie ta firma, zgodnie z rozkazem wydanym i opublikowanym w Dzienniku Rozkazów Ministerstwa Spraw Wojskowych, od stycznia 1934 roku stawała się jedynym dostawcą szczoteczek przeznaczonych dla żołnierzy Wojska Polskiego. We wzmiankowanym rozkazie wyszczególniono nawet cenę jednej sztuki szczoteczki, która w roku budżetowym 1934/1935 wynosić miała 25 groszy. 

Niektóre ze znalezionych podczas wykopalisk szczoteczek do zębów prezentowane były na dwóch czasowych wystawach naszego Muzeum, przedstawiających wyniki prac archeologicznych na Westerplatte.

Piotr Kalka
Muzeum Westerplatte i Wojny 1939
Muzeum II Wojny Światowej w Gdańsku