Prace na Westerplatte trwają – wystawa w Elektrowni coraz bliżej
Muzeum II Wojny Światowej w Gdańsku tworzy wyjątkową wystawę. Jej otwarcie zaplanowane jest na koniec kwietnia 2025 r. W historycznym budynku Elektrowni na Westerplatte trwają intensywne prace przygotowawcze, które przekształcą to miejsce w przestrzeń pełną opowieści o bohaterach, codziennym życiu żołnierzy i dramatycznych losach półwyspu. To tutaj będzie można zanurzyć się w historię miejsca – symbolu polskiego oporu podczas II wojny światowej.
Wszystko zaczęło się od badań…
Od 2016 r. zespół archeologów Muzeum II Wojny Światowej prowadzi systematyczne i kompleksowe prace archeologiczne na Westerplatte. Dzięki tym badaniom udało się poznać historię Wojskowej Składnicy Tranzytowej (skrót: WST), funkcjonującej w latach 1926–1939. Odkryli oni i udokumentowali m.in. relikty kluczowych budynków składnicy, takich jak wartownia nr 5, willa oficerska czy budynek starych koszar. Dzięki zlokalizowaniu i przebadaniu wielu lejów po bombach lotniczych i pociskach artyleryjskich, które eksplodowały na Westerplatte w trakcie siedmiodniowej obrony, udało się ustalić nowe fakty dotyczące przebiegu walk i rozmiaru zniszczeń poszczególnych budynków składnicy. Archeolodzy odkryli też kilka nieujętych w relacjach i dokumentach miejsc, z których obrońcy składnicy ostrzeliwali nacierających Niemców.
Podczas badań wykopaliskowych pozyskano ponad 80 000 artefaktów datowanych od połowy XVII do połowy XX w., obrazujących burzliwą historię półwyspu. Dużą część znalezisk stanowią obiekty związane ze służbą żołnierzy polskich na Westerplatte i walkami w obronie składnicy. Przedmioty te dziś pełnią rolę autentycznych świadków historii i są unikatowymi pamiątkami po polskich żołnierzach, którzy walczyli i ginęli na Westerplatte w pierwszych dniach września 1939 r.
Najbardziej poruszającym z odkryć było jednak odnalezienie w 2019 r., leżących w zapomnianych mogiłach, szczątków 9 obrońców Westerplatte, a w 2024 r. – szczątków 4 cywilów. Wystawa pozwoli oddać hołd ofiarom i bohaterom spoczywającym na tym terenie.
Zamysł twórców: symbolika miejsca i życie codzienne
Wystawa nie ograniczy się do faktów i dat. Jej narracja będzie się skupiać na odkryciach archeologicznych związanych z historią Wojskowej Składnicy Tranzytowej oraz obozu dla polskich więźniów cywilnych, zorganizowanego przez Niemców po zakończeniu walk na Westerplatte. Celem kuratorów jest uzmysłowienie odbiorcom faktu, że Westerplatte to nie tylko półwysep heroicznie broniony przez niewielki oddział polskich żołnierzy, lecz także miejsce niemieckich zbrodni na polskich jeńcach cywilnych.
Ekspozycja ma również podkreślać symboliczne znaczenie Westerplatte jako miejsca, gdzie rozpoczęła się II wojna światowa. Jej celem będzie przybliżenie historii Westerplatte od XVII w. do początku lat 40. XX w., ukazanie życia codziennego WST oraz trudnej i odpowiedzialnej służby polskich żołnierzy w obliczu narastającej nienawiści Niemców wobec jakichkolwiek przejawów polskości na obszarze Wolnego Miasta Gdańska. Zwiedzający zobaczą m.in. rekonstrukcję fragmentu wnętrza wartowni nr 5, należącej do powstałego w latach 1933–1936 systemu obrony składnicy, i prawdopodobny wygląd pomieszczenia 2 września 1939 r., tuż przed nalotem Luftwaffe.
Głównym środkiem wyrazu ekspozycji są eksponaty pozyskane podczas badań archeologicznych. Zamierzeniem autorów i projektantów wystawy było stworzenie aranżacji, która uwypukli rangę autentycznych obiektów – „historycznych świadków epoki”. Teksty, grafiki, reliefy, modele, dźwięki czy archiwalne materiały filmowe mają jedynie charakter dopełniający, nadający eksponatom właściwy kontekst – tłumaczy Filip Kuczma, kierownik Działu Archeologicznego MIIWŚ.
Tworzenie wystawy nie było procesem łatwym. Spośród kilkudziesięciu tysięcy artefaktów pozyskanych podczas badań z dużym trudem przyszło nam wybrać kilkaset tych, które będą najbardziej reprezentatywne. Z wielu wątków, które zamierzaliśmy poruszyć, musieli wybrać tylko te, które najpełniej ukażą złożoność dziejów Westerplatte – dodaje.
Nieprzypadkowy jest tu sposób prezentowania poszczególnych elementów wystawy oparty na stali i szkle, który zostanie wkomponowany w taki sposób, aby korespondował z historycznym wnętrzem budynku. Ekrany, stanowiska odsłuchowe i efekty dźwiękowe umożliwią zwiedzającym pełne zanurzenie się w historii Westerplatte.
Ku otwarciu w kwietniu 2025 r.
Losy Westerplatte, biografie jego obrońców z 1939 r. i martyrologia więźniów niemieckiego obozu mogą stanowić swego rodzaju syntezę polskiego doświadczenia XX w. Dlatego to ważne miejsce na mapie Gdańska zasługuje na nowoczesne Muzeum, które pozwoli zrozumieć złożoną, bolesną historię półwyspu oraz odkryć ją na nowo – nie tylko jako miejsce pamięci o cierpieniu Polaków, lecz także refleksji i dumy z postawy bohaterskich obrońców.
