#PoznajWystawęGłówną – „Sonderfahndungsbuch Polen”, czyli specjalna księga gończa dla Polski

Specjalna księga gończa dla Polski – poufny druk, wydany przez Urząd Kryminalny Policji Rzeszy, zawierający dane obywateli Polski, którzy ze względu na swoją działalność społeczną lub polityczną zostali uznani za wrogów Niemiec. Konsekwencją użycia listy stały się masowe aresztowania i mordy ludności polskiej w pierwszych miesiącach II wojny Światowej. Odwiedź nasze Muzeum i #PoznajWystawęGłówną, gdzie prezentujemy kopię „Sonderfahndungsbuch Polen”.

Niemcy od XIX wieku tworzyli różnego rodzaju rejestry osób poszukiwanych za przestępstwa, a także listy pomagające w ustaleniu miejsca pobytu osób podejrzanych w celu utrzymywania porządku i ładu zarówno na terenach niemieckich, jak i obszarach zagarnianych w następstwie inwazji czy zabiegów dyplomatycznych. W późniejszych okresach na listy trafiały także osoby zaangażowane w działalność społeczną czy też polityczną, które stanowiły w podbijanym kraju warstwę inteligencką lub przywódczą. W tego rodzaju listy wyposażona była niemiecka policja, wkraczając m.in. do Polski, Austrii, Czechosłowacji czy Związku Sowieckiego.

Prezentowana na naszej wystawie głównej kopia „Sonderfahndungsbuch Polen” (Specjalna księga gończa dla Polski) jest jednym z przykładów takich list proskrypcyjnych. Według najnowszych badań historyków decyzja o jej sporządzeniu zapadła w październiku 1939 r. i podyktowana była niedoskonałością swojej poprzedniczki – listy proskrypcyjnej, z którą Niemcy wkroczyli na tereny Rzeczpospolitej we wrześniu 1939 r.

Informacje o osobach, które miały się znaleźć w głównym spisie w dużej mierze pozyskiwano od agentów niemieckiego wywiadu, ale również z placówek dyplomatycznych i od przedstawicieli mniejszości niemieckiej. Często własne listy proskrypcyjne przygotowywali członkowie Selbstschutzu, paramilitarnych organizacji zakładanych przez członków niemieckiej mniejszości na terenach polskich. Na takie lokalne spisy mogli też trafiać Polacy w związku ze zwykłymi donosami wynikającymi z sąsiedzkich sporów i wzajemnych antypatii.

„Sonderfahndungsbuch Polen” nie była skończoną listą, o czym mogą świadczyć zostawiane puste strony dla każdej z liter alfabetu, które miały służyć do zapisywania kolejnych nazwisk Polaków. Niewątpliwie tragiczną konsekwencją wykorzystania tego wydania spisu i wcześniejszej listy proskrypcyjnej były liczne aresztowania i masowe mordy Polaków, w tym w dużej mierze przedstawicieli inteligencji, działaczy społecznych i politycznych, przeprowadzone przez Niemców w pierwszych miesiącach wojny

Odwiedzając nasze wystawy, dowiecie się więcej o terrorze niemieckiego okupanta wobec Polaków w okresie II wojny światowej.