Poznaj Zofię Kossak

Zofia Kossak była osobą wymykającą się schematom, a jej życie trudno sprowadzić tylko do haseł „słynna pisarka”, „wielka patriotka” czy „bohaterka”. Jej biografia jest przykładem zachowania człowieczeństwa w każdych warunkach.

Zofia Kossak urodziła się 10 sierpnia 1889 r. w Kośminie na Lubelszczyźnie w rodzinie Tadeusza i Anny (z d. Kisielnickiej) Kossaków. Jej dziadkiem był słynny polski malarz – Juliusz Kossak. Niemniej znanym mistrzem płótna był również jej stryj Wojciech. Tę samą drogę wybrała na początku młoda Zofia, która kształciła się w tym kierunku w warszawskiej Szkole Sztuk Pięknych, a następnie w Szkole Rysunku w Genewie. Wydarzenia związane z wybuchem I wojny światowej spowodowały jednak, że jej prawdziwą pasją stało się pisarstwo.

Przed I wojną światową rodzina Kossaków przeniosła się na Wołyń. Tam Zofia poślubiła Stefana Szczuckiego, z którym doczekała się dwóch synów – Juliusza oraz Tadeusza. Po przewrocie bolszewickim 1917 r. przeniosła się do Lwowa, a następnie do Górek Wielkich.  Obraz rozbojów i prześladowań, których była świadkiem, opisała w 1922 r. w książce zatytułowanej „Pożoga”. Publikacja zyskała entuzjastyczne recenzje krytyków i cieszyła się ogromnym zainteresowaniem czytelników. Kolejne książki Zofii Kossak cieszyły się dużą poczytnością, a do najważniejszych możemy zaliczyć „Krzyżowców”, „Króla trędowatego”, „Bez oręża” czy też „Legnickie pole”. Zofia Kossak stała się rozpoznawalną, wielokrotnie nagradzaną pisarką.

W 1923 r. zmarł Stefan Szczucki. Dwa lata później Zofia Kossak wyszła za Zygmunta Szatkowskiego, oficera Wojska Polskiego, z którym doczekała się dwójki dzieci – Witolda i Anny.

W czasie okupacji niemieckiej Zofia Kossak ukrywała się, aktywnie działając w konspiracji, w strukturach Polskiego Państwa Podziemnego. W 1941 r. współtworzyła Front Odrodzenia Polski (FOP) – konspiracyjną organizację katolicką i posługiwała się pseudonimami „Ciotka” i „Weronika”. Używała również fałszywych nazwisk – „Sikorska” oraz „Śliwińska”. Wraz z pozostałymi działaczami FOP niosła pomoc eksterminowanej przez Niemców ludności żydowskiej. Wielokrotnie osobiście dostarczała pieniądze i fałszywe dokumenty ukrywającym się poza terenem getta Żydom. Kilku z nich swoje schronienie znalazło nawet w jej domu.

Latem 1942 r., po rozpoczęciu przez Niemców akcji likwidacyjnej getta warszawskiego, Zofia Kossak napisała odezwę – „Protest!”, w której zaapelowała o udzielenie aktywnej pomocy mordowanym Żydom. „Protest!” został opublikowany przez Front Odrodzenia Polski w nakładzie 5 tys. egzemplarzy. W tym samym roku Kossak zaangażowała się w powstanie Tymczasowego Komitetu Pomocy Żydom oraz Rady Pomocy Żydom „Żegota”. Te podporządkowane Polskiemu Państwu Podziemnego organizacje dostarczały ukrywającym się uciekinierom z getta m.in. środki materialne, jak również zapewniały im schronienie.

We wrześniu 1943 r. Zofia Kossak została aresztowana przez Niemców. Nie odkryto wówczas jej prawdziwej tożsamości. Osadzono ją na Pawiaku, a następnie przewieziono do  KL Auschwitz-Birkenau. W 1944 r. ponownie trafiła na Pawiak po odkryciu przez Niemców jej prawdziwej tożsamości. Wycieńczona, ważąca niespełna 38 kg, była bita i poniżana. Niemcy skazali ją na śmierć, jednak dzięki zaangażowaniu państwa podziemnego uwolniono ją 29 lipca 1944 r. Podczas Powstania Warszawskiego jej artykuły były drukowane w powstańczych gazetach: „Biuletynie Informacyjnym” oraz „Barykadach Powiśla”. Przemawiała również do walczących na falach radia.

Jesienią 1944 r. przeniosła się do Częstochowy, gdzie napisała książkę „W otchłani”. Opisywała w niej obozową gehennę. Jej powieść „Bez oręża” została przetłumaczona na język angielski i stała się bestselerem w Stanach Zjednoczonych.

Latem 1945 r. pisarka opuściła kraj, udając się na emigrację do Londynu. Komunistyczne władze objęły twórczość Zofii Kossak cenzurą i wycofały jej prace z bibliotek i księgarń. Na wyspach włączyła się w działalność misji PCK. Z powodu obarczenia jej fałszywymi zarzutami o współpracę z rządem komunistycznym w Warszawie, odwróciła się od niej część środowisk emigracyjnych. W 1947 r. osiadła wraz z mężem na farmie w Trossel w Kornwalii, gdzie zajęła się dalszą pracą pisarską. W tym czasie opublikowała m.in. powieść „Przymierze” oraz pierwszą część „Dziedzictwa”.

Zofia Kossak wróciła do kraju w lutym 1957 r. Jej książki ponownie znalazły się na półkach księgarń i bibliotek.. Sama autorka pracowała nadal, publikując kolejne prace, jak np. dalsze części „Dziedzictwa”, „Troję północy” czy zbiór opowiadań „Ognisty wóz”. Pozostała wierna swoim przekonaniom. Wielokrotnie wyrażała sprzeciw wobec reżimu komunistycznego. Czyniła to m.in. podpisując w 1964 r. „List 34” – protest ludzi kultury i nauki w obronie wolności słowa – jak również odmawiając przyjęcia nagrody państwowej I stopnia dwa lata później, gdy nie godziła się na podejmowane przez władze próby utrudniania obchodów milenium chrztu Polski.

Zmarła 9 kwietnia 1968 r. Za swoje dokonania otrzymała pośmiertnie tytuł Sprawiedliwej wśród Narodów Świata oraz została odznaczona Orderem Orła Białego.