Początki Centralnego Okręgu Przemysłowego
W dniu 5 lutego 1937 roku w Sejmie RP wicepremier ds. gospodarczych i minister skarbu Eugeniusz Kwiatkowski w swoim przemówieniu wniósł prośbę o stworzenie i rozwój Centralnego Okręgu Przemysłowego (COP).
Celem inwestycji było przede wszystkim zwiększenie potencjału przemysłowego kraju, w tym przemysłu ciężkiego i zbrojeniowego, rozwój terenów, które uchodziły w dużym stopniu za agrarne i aktywizację mieszkańców w związku z wysokim bezrobociem.
Najważniejsze przedsięwzięcie ekonomiczne II Rzeczpospolitej znalazło swoje miejsce w tzw. trójkącie bezpieczeństwa- w widłach rzek Wisły i Sanu, ograniczone od południa pasmem Karpat. Rejon ten został oznaczony przez wojskowych ze względu na doświadczenia I wojny światowej i wojny polsko- bolszewickiej. Znajdował się on bowiem daleko od granic III Rzeszy i Związku Sowieckiego, w teorii miał być poza zasięgiem ewentualnych nalotów bombowych ze strony domniemanych wówczas agresorów.
Łącznie obszar inwestycji pod stworzenie COP wynosił ok. 60 tys. km2 i obejmował ok. 6 mln ludności (odpowiednio 15% ówczesnego terytorium i 18% ludności całego kraju). Ponad 80% mieszkańców regionu było mieszkańcami wsi na drobnych gospodarstwach. Obejmował tereny dzisiejszego województwa lubelskiego, mazowieckiego, małopolskiego podkarpackiego i świętokrzyskiego.
Centrum COP był „Obszar C” z centrum lokowanym w Sandomierzu, wyznaczony jako główny obszar produkcyjny. „Obszar A”- kielecki traktowano jako surowcowy, natomiast „Obszar B” – lubelski- jako aprowizacyjny.
Dzięki inwestycjom, poczynionym w ramach COP, powstały od podstaw lub zostały rozbudowane następujące zakłady przemysłowe:
-Zakłady Południowe ( w tym Huta Stalowa Wola) pod Rozwadowem i miasto Stalowa Wola;
-Państwowe Zakłady Lotnicze (PZL) w Mielcu;
-Filia Zakładów Cegielskiego- Zelmer w Rzeszowie;
-Fabryka silników w Radomiu (dla PZL);
- Fabryka Gum Jezdnych „Stomil” w Dębicy;
-Wytwórnia Amunicji w Dębie;
- fabryka samochodów ciężarowych w Lublinie (powojenna Lubelska Fabryka Samochodów Ciężarowych);
-Zakłady Chemiczne w Nowej Sarzynie (wybuch II wojny światowej uniemożliwił uruchomienie produkcji);
- Państwowa Fabryka Broni w Radomiu;
- Zakłady w Starachowicach (od 1924 r. produkujące działa przeciwlotnicze na licencji szwedzkiej firmy Bofors)
Ponadto zbudowano 300 km gazociągu na linii Gorlice- Jasło- Krosno- Ostrowiec. Rozpoczęto budowę elektrowni w Rożnowie na Dunajcu i Czorsztynie czy Zakładów Metalurgicznych w Tarnobrzegu.
W rozwój COP zostały zaangażowane także przedwojenne środowiska artystyczne, wśród nich wybitny polski poeta i prozaik- Melchior Wańkowicz. W 1938 r. powstał film COP-Stalowa Wola w reżyserii Jerzego Gabryelskiego. Samo miasto Stalowa Wola, jak i jego hutę określano mianem „perły COP-u”.
Wybuch II wojny światowej zatrzymał kontynuację rozwoju COP. Huta Stalowa Wola została przejęta przez Niemców w ramach koncernu Reichswerke Hermann Göring jako Werk Stalowa Wola, produkująca do 1944 r. działa p-lot. 88 mm. Okupant dokończył także budowę elektrowni wodnej w Rożnowie na Dunajcu (1941 r.).
Po wojnie władze PRL wykorzystały plan inwestycji w ramach COP, a wiele zakładów rozbudowano w ramach tzw. planu trzyletniego (1947-1949) . Do dziś istnieje wiele zakładów, które miały swoje początki przed II wojną światową.
Link do audycji Programu 1 Polskiego Radia (Wieczór Odkrywców, 13.04.2012 r.) o utworzeniu Centralnego Okręgu Przemysłowego tutaj
Zdj. Mapa Centralnego Okręgu Przemysłowego z Ilustrowanego Kalendarza Słowa Pomorskiego z 1939 r