Okupacyjne losy polskiej rodziny | #M2WSwirtualnie

W jaki sposób, w czasie wojny zmieniło się życie członków rodziny będącej bohaterami opowieści przedstawionej na wystawie dziecięcej? Co w trakcie okupacji działo się z ich mieszkaniem? Dziś w ramach naszego cyklu #WirtualnePorankizHistorią opowiemy Wam o dziejach rodziny Jankowskich. Poniżej znajdziecie tekst dotyczący dzisiejszego tematu oraz kartę z zadaniami. Zachęcamy do zapoznania się z materiałem oraz spędzania czasu z #M2WSwirtualnie! 

Wystawie stałej Muzeum II Wojny Światowej w Gdańsku towarzyszy ekspozycja dedykowana dzieciom do lat 12 zatytułowana „Podróż w czasie – historia pewnej rodziny i jej mieszkania”. Bazując na fikcyjnym przykładzie warszawskiej, mieszczańskiej rodziny młodsi zwiedzający poznają trudne wojenne losy ludności cywilnej, m.in. poprzez znane im zagadnienia życia codziennego.
Tytułową rodzinę stanowią cztery osoby: rodzice Krystyna i Władysław Jankowscy oraz ich dzieci, 14-letni Andrzej [zwany przez domowników Jędrkiem] i 7-letnia Halinka. Zajmują kilkupokojowe mieszkanie w schludnej kamienicy w dobrej, warszawskiej dzielnicy. Tata ukończył politechnikę i pracuje jako inżynier, mama jest nauczycielką.

W przededniu wybuchu II wojny światowej życie rodziny sprawia wrażenie wolnego od trosk bytowych. Mieszkanie jest gustownie urządzone drewnianymi, ręcznie wykonanymi meblami. W szafie odnajdziemy futra i strojne kreacje mamy. Na ścianach dobrane ze smakiem obrazy. 

Na półkach biblioteczki znajdują się ekskluzywne wydania polskiej, a także światowej literatury i poezji. Wyposażenie domu stanowią tak nowoczesne wówczas sprzęty jak telefon, radio i gramofon. W szufladach komody kryje się srebrna zastawa stołowa i biżuteria mamy. Widać kobiecą rękę w doborze ozdobnej porcelany i kryształów. Pomimo pozornego spokoju mieszkanie nosi ślady przygotowań do wojny (na oknach naklejono paski papieru mające chronić szyby przed popękaniem w czasie ostrzału lub bombardowania). 

Sąsiadem Jankowskich jest zasymilowany polski Żyd, lekarz urolog Aleksander Fryszman, którego córka Hannah jest najlepszą przyjaciółką Halinki.

Pod koniec sierpnia 1939 r. tata jako ppor. rezerwy otrzymuje kartę mobilizacyjną z nakazem stawienia się do 6. pułku ułanów w Stanisławowie. Po rozpoczęciu przez Niemców wojny w dniu 1 września 1939 r. reszta rodziny bardzo się o niego martwi, bowiem brak jakichkolwiek informacji z frontu. Wobec postępów wojsk niemieckich mama Krystyna po rozmowie telefonicznej z własnym ojcem planuje ewakuację do Lwowa, upatrując w tym szans na przetrwanie. Zamierzenia te torpedują Sowieci, którzy 17 września na mocy paktu z III Rzeszą zajmują wschodnie województwa II Rzeczypospolitej.

W czasie okupacji niemieckiej sytuacja rodziny Jankowskich zmienia się znacząco. Tata w trakcie kampanii 1939 r. dostaje się do niemieckiej niewoli. Następne lata spędzi w obozie jenieckim (oflagu) na terenie Rzeszy. Ciężar utrzymania rodziny spada na mamę. Aby jej w tym ulżyć, a zarazem móc przesyłać pomoc finansową i rzeczową dla taty prace dorywcze podejmuje Jędrek. On i Halinka uczestniczą w tajnym nauczaniu zorganizowanym przez Polskie Państwo Podziemne (wobec zamknięcia przez Niemców większości szkół ponadpodstawowych oraz zmiany programów nauczania dla najmłodszych podjęto konspiracyjne nauczanie na wszystkich szczeblach edukacji na podstawie przedwojennych podręczników). Część zajęć z racji swego wykształcenia prowadzi mama. Jędrek jest uczestnikiem szkoleń wojskowych organizowanych przez zakonspirowane harcerstwo (Szare Szeregi). Chce kontynuować naukę na tajnym uniwersytecie. W różnych skrytkach w przestrzeni mieszkania poukrywane są gazetki i materiały podziemne, których kolportażem zajmował się nastoletni konspirator. Z kolei na stole dla niepoznaki zostały rozłożone egzemplarze polskojęzycznej prasy wydawanej przez Niemców (określano ją mianem „gadzinowej”, była bowiem przepełniona nieprawdą oraz nazistowską propagandą).

Samo mieszkanie nosi ślady dużych zmian spowodowanych trwającą okupacją. Zniknęły takie przedmioty jak: portret Józefa Piłsudskiego (zakaz propagowania polskości), odbiornik radiowy (na rozkaz Niemców należało zwrócić urządzenie, gdyż umożliwiało słuchanie zagranicznych rozgłośni radiowych), futra mamy i inne cenne rzeczy (które mogły zostać zrabowane przez Niemców lub spieniężone przez mamę Krystynę w celu uzyskania funduszy na zakup żywności, leków czy opału). Z kolei okupacyjną rzeczywistość obrazują nowe elementy, np. żeliwny piec typu „koza”, lampa karbidowa, niemieckie kartki żywnościowe dla okupowanej ludności, produkty zastępcze o jakości gorszej od oryginałów (ersatze). Na stole obok prasy gadzinowej, dozwolonych przez Niemców okrojonych i zmanipulowanych podręczników do szkoły powszechnej znajduje się także skrzynka z przyborami do szycia i szydełkowania, które  służą do naprawy sfatygowanych części garderoby. W razie niemieckiej kontroli mieszkania w czasie tajnego nauczania mogła także stanowić wymówkę mamy Krystyny, iż uczy jedynie praktycznych robótek ręcznych. Zmieniło się także najbliższe sąsiedztwo. Ku rozpaczy Halinki, Hannah i reszta rodziny Fryszmanów została wysiedlona do getta, a ich mieszkanie zajmuje nowy dozorca kamienicy, volksdeutsch (obywatel polski, który wpisał się na niemiecką listę narodowościową).

Koniec wojny w Europie w maju 1945 r., podobnie jak w przypadku wielu innych polskich rodzin nie niesie dla Jankowskich wyłącznie pozytywnych skutków. Co prawda tata przeżył niemiecką niewolę i jest w drodze do domu, ale tragiczny los był udziałem syna Jankowskich - Andrzej zginął w 1944 r. w czasie Powstania Warszawskiego. Tutaj należy dodać, iż Warszawa była miastem, które w krótkim czasie przeżyło dwa powstania skierowane przeciwko okupantowi niemieckiemu. W kwietniu 1943 r. z bronią w ręku wystąpili bowiem Żydzi, kiedy Niemcy przystąpili do ostatecznej likwidacji getta.

Samo mieszkanie także dotknęły dramatyczne zmiany. Zniszczone niemieckim ostrzałem artyleryjskim ściany, przez które widać gruzy warszawskich kamienic, brak mebli, które posłużyły jako opał do piecyka, wybite okna zabite deskami, a w kącie salonu siennik służący jako łóżko. Do takich warunków wraca mama z Halinką z przymusowego wysiedlenia ludności cywilnej, które zarządzili Niemcy po upadku Powstania, planując całkowite zniszczenie miasta. Ich pierwszym zamiarem jest odnalezienie prowizorycznego grobu Andrzeja na jednym z warszawskich trawników. 

Symbolem nowych, komunistycznych czasów jest kolejny lokator mieszkania Fryszmanów, którzy zostali zamordowani przez Niemców w obozie zagłady w Treblince. Okupacyjnego volksdeutscha zastąpił przedstawiciel władzy „ludowej”, funkcjonariusz Milicji Obywatelskiej.

Pobierz kartę z zadaniami dotyczącymi dzisiejszego tematu > > > TUTAJ
Sprawdź rozwiązanie zadań > > > TUTAJ