Od wojny do wolności. Wybuch i konsekwencje II wojny światowej
W dniach od 5 do 6 października 2009 r. w Gdańsku odbyła sięmiędzynarodowa konferencja naukowa pt. „Od wojny do wolności. Wybuch i konsekwencje II wojny światowej 1939-1989”. Spotkanie zostało zorganizowane przez Muzeum II Wojny Światowej, Europejskie Centrum Solidarności, Uniwersytet Gdański, Oddział Instytutu Pamięci Narodowej w Gdańsku oraz Urząd Miasta Gdańska. Patronat honorowy nad konferencją objął Prezydent Miasta Gdańska Paweł Adamowicz.
Obrady pierwszego dnia toczyły się w Dworze Artusa. Zainicjował je wspólny referat prof. dr. hab. Grzegorza Berendta oraz prof. dr. hab. Marka Andrzejewskiego z Uniwersytetu Gdańskiego poświęcony Gdańskowi jako miejscu wybuchu II wojny światowej. Następnie głos zabrał dyrektor Muzeum II Wojny Światowej w Gdańsku prof. dr hab. Paweł Machcewicz, który zaprezentował zebranym koncepcję programową Muzeum II Wojny Światowej, ze szczególnym uwzględnieniem zadań placówki, która wpisywać się będzie w pejzaż muzealny Pomorza.
Po przerwie głos zabrał prof. Aleksander Lipatow z Moskwy, który poświęcił swoją uwagę analizie zagadnień ideologicznych w kontekście geopolityki Związku Radzieckiego w latach 1939-1945. Dr Bernard Wiaderny z Berlina ukazał jaki obraz II wojny światowej zapisał się w pamięci społeczeństwa niemieckiego. Z kolei prof. Mykoła Łytwyn z Ukrainy zaprezentował kulisy wojskowo-dyplomatycznej walki o Lwów we wrześniu 1939 r. Prof. dr hab. Jacek Tebinka z Uniwersytetu Gdańskiego przedstawił słuchaczom stanowisko Wielkiej Brytanii wobec sprawy polskiej w okresie zimnej wojny.
Tę część obrad zakończył panel dyskusyjny moderowany przez prof. dr. hab. Mieczysława Nurka, w którym wzięli udział dotychczasowi referenci. Żywiołowe zainteresowanie uczestników spotkania wzbudziły kwestie sporne dotyczące interpretacji wydarzeń związanych z II wojną światową, które relacjonowały media w przeddzień obchodów 70. rocznicy II wojny światowej. Prof. Lipatow podkreślił, że nie ma zasadniczych różnic poglądów pomiędzy profesjonalnymi historykami rosyjskimi a historykami z Polski nawet na tak dramatyczne wydarzenia jak sprawa sowieckiej odpowiedzialności za zbrodnię katyńską. Inne stanowisko prezentują natomiast badacze, czy raczej ideolodzy, powiązani z kremlowskim ośrodkiem władzy. Prof. Lipatow przytoczył nazwiska wielu historyków rosyjskich, którzy jeszcze w okresie reżimu sowieckiego mówili (oczywiście poza głównym obiegiem naukowym) o prawdziwych sprawcach tej zbrodni. Zdaniem badacza dramatem Rosjan jest fakt, często nierozumiany także w Polsce, że władza rosyjska jest oderwana od społeczeństwa. Wystąpienie to korespondowało z wypowiedzią jednej z uczestniczek wykładu, która jako dziecko wywieziona została do Azji Centralnej. Podkreśliła ona, że choć jej rodzina doznała wielu krzywd ze strony władzy sowieckiej, to jednocześnie spotkała się z życzliwością i pomocą ze strony zwykłych Rosjan.
Popołudniowa część konferencji zatytułowana „Kształty pamięci wojny” rozpoczęła się od prezentacji wyników badań opinii publicznej na temat pamięci II wojny światowej w Polsce, której dokonali prof. dr hab. Andrzej Szpociński oraz dr Piotr Kwiatkowski z Warszawy. Następnie rozpoczęła się debata poświęcona pamięci, a właściwie różnym pamięciom historycznym na temat II wojny światowej, którą moderował wicedyrektor Muzeum II Wojny Światowej w Gdańsku dr hab. Piotr M. Majewski. W tej części spotkania głos zabrali prof. dr hab. Włodzimierz Borodziej, który wspomniał m. in. o tym, że pamięć współczesnych Polaków kształtują w coraz większym stopniu media, nie zawsze liczące się z ustaleniami profesjonalnych historyków. O pamięci II wojny światowej wśród Rosjan mówił prof. Pavel Markovich Polian z Rosyjskiej Akademii Nauk w Moskwie. Badacz młodszego pokolenia, szerzej znany jako autor pracy poświęconej zbrodniom Wehrmachtu, dr Johen Böhler z Niemieckiego Instytutu Historycznego w Warszawie przedstawił problem wypierania z niemieckiej pamięci przykrych kwestii związanych z odpowiedzialnością Niemców za przestępstwa popełnione w czasie II wojny światowej. Do tego głosu odniósł się prof. dr hab. Grzegorz Berendt, który wspomniał, że przeanalizował niemieckie podręczniki szkolne do historii z około 30 lat. Okazało się, że większość z nich problem wojny traktowała marginalnie. Na tym zakończył się pierwszy dzień obrad.
Drugi dzień konferencji odbył się pod hasłem „Od zimnej wojny do wolności”. 6 października 2009 roku w Auli Biblioteki Uniwersytetu Gdańskiego referaty wygłosili prof. Jadwiga Staniszkis, dr Burkhard Olschowsky, prof. Dieter Bingen, prof. Jerzy Holzer i prof. Aleksander Smolar. W panelu dyskusyjnym prowadzonym przez prof. Irenę Lipowicz udział wzięli także prof. Arnulf Baring oraz prof. Andrzej Paczkowski.
