Etap X

X etap badań archeologicznych trwał od 9 maja do 7 listopada 2023 r. Jego celem było odsłonięcie i udokumentowanie reliktów willi podoficerskiej wraz z prowadzącymi do niej schodami, zadokumentowanie i ustalenie stanu zachowania wartowni nr 3, eksploracje budynku gospodarczego znajdującego się w pobliżu willi; precyzyjne zlokalizowanie reliktów schronu amunicyjnego nr 9; odsłonięcie reliktów całego budynku gospodarczego na terenie „Mikołajewa”, rozpoznanie jego podziału wewnętrznego i posadowienia oraz wykonanie badań sondażowych w miejscach wytypowanych na podstawie badań geofizycznych i zdjęć archiwalnych; potwierdzenie lokalizacji przebiegu i ocena stanu zachowania reliktów betonowych fundamentów północnego odcinka tzw. czerwonego muru; zlokalizowanie stanowiska polskiej armaty polowej tzw. „putiłówki” oraz odnalezienie szczątków leg. Mieczysława Krzaka, rozpoznanie polskich umocnień z września 1939 r. i ocenę stanu zachowania zabytkowego falochronu z blachy falistej. W ramach tego etapu przeprowadzono również prospekcję terenową przy użyciu wykrywaczy metalu w rejonie willi podoficerskiej oraz Mikołajewa.

Wykopaliska przeprowadzone na terenie willi podoficerskiej i wartowni nr 3 objęły obszar o powierzchni 432 m², na terenie schronu amunicyjnego nr 9 297 m², Mikołajewa 456 m² (380,5 m² planowane sondaże i wykop oraz 75,5 m² sondaży wykonanych w ramach prospekcji), czerwonego muru 75 m², stanowiska polskiej armaty polowej tzw. putiłówki 222 m², oraz obszaru przy falochronie i forcie 159,5 m².

W sumie podczas X etapu badań archeologicznych przebadano 1641,5 m². Obszar objęty prospekcją terenową wyniósł 10086 m² -(1 ha) (1800 m² willa, 8286 m² Mikołajewo).

Rezultaty:

Willa i wartownia nr 3:
Odsłonięto i zadokumentowano relikty murowanej willi i wartownie nr 3, odkryto fundamenty zabudowań gospodarczych z okresu kurortu: szalet i budynek gospodarczy nieokreślonego przeznaczenia i oraz odsłonięto narożnik niezidentyfikowanego budynku – również pochodzący z okresu kurortu. Odsłonięto również kamienne schody w prowadzące na teren wilii podoficerskiej powstałe prawdopodobnie w początku XX w. Podczas prac znaleziono liczne elementy i detale architektoniczne rozebranej willi, siatkę do ekranowania pola magnetycznego radiostacji WST, identyfikator pruskiego urzędnika (z wytłoczonym orłem), polskie łuski z 1939 r oraz ceramikę z okresu kurortu. Na terenie i w okolicy wykopu znaleziono również niemieckie pociski artyleryjskie (kal. 88 mm) i elementy niemieckiej amunicji karabinowej.

Mikołajewo
Odsłonięto w całości relikty budynku gospodarczego wzniesionego w 1937 r. i rozpoznano jego podział wewnętrzny (stajnia, obora wraz z chlewem, pomieszczenie magazynowe i gospodarcze) oraz głębokość posadowienia fundamentów. W sondażach wytypowanych w oparciu o badania geofizyczne odsłonięto fragment leja wypełnionego niemieckim drutem kolczastym oraz współczesne kable elektryczne. W trakcie badań budynku gospodarczego znaleziono m.in. polski emblemat z wytłoczonym orłem pochodzący z trąbki sygnałowej, polskiego orła czapkowego, polskie guziki mundurowe oraz fragmenty cegieł z sygnaturą Szumski pochodzące z podwarszawskiej cegielni. Ponadto podczas prospekcji terenowej wykonanej z użyciem wykrywaczy metali odnaleziono dwa leje; na dnie jednego znajdowały się szczątki niemieckiego żołnierza poległego wiosna 1945 r. przy którym znaleziono m.in. znak tożsamości, wojskowe trzewiki, hełm i niemiecki karabin Mauser (zabezpieczony przez prokuratora IPN) a drugi wypełniony był w całości śmieciami z okresu PRL i lat 90. XX w.

Schron amunicyjny nr 9
Nie udało się ustalić dokładnej lokalizacji schronu. W wykopie zarejestrowano jedynie luźne fragmenty jego fundamentów oraz ślady rozbiórki budynku, która miał miejsce w latach 60. XX w. W trakcie badań znaleziono fragmenty instalacji odgromnikowej w postaci piorunochronów i blachy uziemienia, pochodzące prawdopodobnie z kilku rozebranych budynków.

Czerwony mur
Odsłonięto relikty betonowych fundamentów tzw czerwonego muru i ustalono jego prawidłowy przebieg. Ponadto odkryto opaskę kamienną stanowiącą falochron wzniesiony najpewniej w drugiej połowie XIX w. W trakcie prac znaleziono głównie elementy amunicji karabinowej, w większości niemieckich łusek z okresu końca wojny.

Stanowisko polskiej armaty polowej tzw. putiłówki
Nie znaleziono żadnych śladów związanych ze stanowiskiem armaty. Zlokalizowano jamę śmietniskową z okresu kurortu oraz dwa śmietniki z początku lat 70. XX w. W trakcie prac znaleziono m.in. ołowianego żołnierzyka, monety, w tym wybitą w 1779 r., dwie ołowiane plomby WST oraz fragmenty pociętych kafli z wytwórni Dziewulski i Lange związane z okresem wyposażania elektrowni.

Obszar Fort
Poszukiwania prowadzone w tym sezonie nie przyniosły oczekiwanych rezultatów, nie znaleziono ani szczątków Mieczysława Krzaka ani śladów po miejscu w którym miano spalić jego zwłoki. Na terenie ziemnego nasypu pruskiego fortu odsłonięto dwa polskie stanowiska strzeleckie z września 1939 r (jedno z nich zlokalizowano już podczas nadzoru nad pracami saperskimi wiosną 2021) oraz znajdujący się przy falochronie okop wykonany w 1966 r. na potrzeby filmu „Westerplatte”. Pozostałe wyniki badań są podobne do tych uzyskanych podczas poprzednich sezonów: odsłonięto kolejny fragment muru pruskiej baterii plażowej, ciągnący się wzdłuż nabrzeża niemiecki okop z okresu końca II wojny światowej oraz elementy falochronu z blachy falistej wzniesionego najprawdopodobniej w 2. dekadzie XX wieku. W sondażach uchwycono liczne ślady prac wykonywanych przy falochronie w okresie końca XX i początków XXI w., które bezpowrotnie zniszczyły historyczne nawarstwienia z czasu funkcjonowania WST. Zabytki pozyskane podczas prac w tym rejonie to głównie łuski: polskie związane z wrześniowymi walkami w 1939 r. oraz niemieckie pochodzące z okresu walk w 1945 r. Znaleziono również elementy niemieckiego wyposażenia wojskowego.

Podczas prospekcji terenowej prowadzonej z użyciem wykrywaczy metali oprócz znalezienia szczątków niemieckiego żołnierza poległego w 1945 r i śmietników zawierających śmieci z okresu PRL i lat 90 XX w. znaleziono głównie elementy dźwigów portowych z basenu amunicyjnego, śruby i inne elementy torowiska i nieokreślonych urządzeń. Znaleziono również pruski bagnet, tzw. liściak, który również mógł znajdować się na wyposażeniu WST. W trakcie tych prac znaleziono również znaczną ilość przedmiotów wybuchowych i niebezpiecznych pochodzenia wojskowego, które zostały zabezpieczone przez sapera i poddane utylizacji.

W sumie w trakcie X sezonu badań archeologicznych pozyskano ponad 3700 zabytkowych przedmiotów (3730), z których prawie 2300 (2297 sztuk) uznano za przedmioty o dużej wartości zabytkowej, wystawienniczej lub historycznej. Wśród nich wspomniane wcześniej elementy polskiego wyposażenia i umundurowania (plakieta z trąbki sygnałowej, orzeł czapkowy, guziki mundurowe, polskie łuski karabinowe związane z wrześniowymi walkami w 1939 r.), polski blaszany identyfikator urzędniczy, ołowiane plomby WST, siatkę do ekranowania pola magnetycznego radiostacji WST i pruski bagnet tzw. liściak oraz fragmenty dźwigów ze śladami zniszczenia eksplozją i liczne odłamki pocisków artyleryjskich.

Oprócz tego znaleziono ponad 1000 (1054) przedmiotów wybuchowych lub niebezpiecznych, które zostały zabezpieczone przez sapera prowadzącego nadzór nad pracami archeologicznymi i przekazane do utylizacji. Były to głównie naboje i łuski amunicji strzeleckiej oraz artyleryjskiej pochodzące z okresu II wojny światowej, w tym 47 pocisków artyleryjskich kalibru 20mm-210 mm, pociski do granatników, granaty moździerzowe oraz zapalniki.