Etap III i IV

Trzeci i czwarty etap badań archeologicznych trwał od 5 czerwca 2018 r. do 31 maja 2019 r. Oba etapy zostaną omówione łącznie, ponieważ stanowiły jedno zadanie i zostały rozdzielone jedynie ze względów formalnych. Celem badań było potwierdzenie położenia oraz zadokumentowanie stanu zachowania reliktów kasyna podoficerskiego, przebadanie reliktów murowanego szaletu wzniesionego na potrzeby Wojskowej Składnicy Tranzytowej oraz ustalenie zasięgu i eksploracja części leja zlokalizowanego po zachodniej stronie reliktów budynku starych koszar. Ocena stanu zachowania pozostałości obiektów murowanych była niezbędna do opracowania koncepcji ich rekonstrukcji bądź trwałego zabezpieczenia i wyeksponowania w ramach rewaloryzacji pomnika historii „Pole Bitwy na Westerplatte”. Badania poprzedzono pracami saperskimi wykonanymi pod nadzorem archeologicznym, połączonymi z poszukiwaniami zabytków. Ich celem było oczyszczenie terenu z materiałów wybuchowych i niebezpiecznych pochodzenia wojskowego, by zapewnić bezpieczeństwo pracownikom muzeum i turystom odwiedzającym Westerplatte.

Podczas obu etapów szczegółowo przebadano obszar o powierzchni 1950,1 m² i przeprowadzono prace saperskie na powierzchni 5573 m².

Lokalizację kasyna podoficerskiego wyznaczono na podstawie archiwalnych map. W trakcie badań odsłonięto przyziemne części murów budynku, rozpoznano wewnętrze podziały, etapy przebudowy oraz zarejestrowano relikty poprzedzających go założeń. Budynek wzniesiony w 1893 r, w konstrukcji szkieletowej, pełnił funkcję domu uzdrowiskowego w okresie funkcjonowania kurortu (Ostseebad Westerplatte). W 1919 r. budynek został nieoficjalnie wykupiony przez przedstawiciela polskiego rządu – Mieczysława Jałowieckiego – a po przejęciu półwyspu przez Polskę w 1926 r. zaadaptowany na potrzeby oddziału wartowniczego. Dawną jadalnię oraz werandę przekształcono w salę zbiórek i miejsce innych grupowych spotkań: manifestacji, uroczystości państwowych czy występów artystycznych. W obiekcie ulokowano również kaplicę oraz kasyno podoficerskie, od którego budynek przyjął nazwę. W pomieszczeniu dawnej kurortowej kuchni powstały pralnia i piekarnia, do których doprowadzono instalację wodno-kanalizacyjną – jej pozostałości zarejestrowano w toku prac. Zadokumentowano również proces rozbiórki piwnicy lodowej, wykorzystywanej wcześniej na potrzeby domu zdrojowego. Po przejęciu Westerplatte przez polskie władze pomieszczenie to uznano za zbędne i podjęto decyzję o jego likwidacji. Górne partie murów rozebrano, a wnętrze piwnicy zasypano do poziomu gruntu. W trakcie wrześniowych walk kasyno podoficerskie zostało częściowo zniszczone. W toku badań w południowo-zachodniej części budynku zadokumentowano lej po bombie, prawdopodobnie SC-250 (o wagomiarze 250 kg) lub po pocisku artylerii głównej pancernika Schleswig-Holstein (kal. 280 mm). Po zakończeniu działań wojennych Niemcy, wykorzystując polskich jeńców cywilnych, rozebrali budynek do fundamentów, a lej zasypali. Cegły pozyskane z rozbiórki kasyna wykorzystano do rozbudowy obozu Stutthof.

Dwa kolejne wykopy założono w miejscach, w których podczas drugiego etapu badań archeologicznych zlokalizowano pozostałości szaletu oraz lej po bombie. Szalet wzniesiony na potrzeby WST po 1928 r. wykonano z cegły, na planie prostokąta o wymiarach 9,4 m × 2 m. W części naziemnej podzielony był najprawdopodobniej na mniejsze pomieszczenia, znajdujące się nad wspólnym zbiornikiem kloacznym. Podczas prac porządkowych zarządzonych przez Niemców po zajęciu Westerplatte szalet został opróżniony, jego część naziemna rozebrana, a zbiornik kloaczny zasypany. Zarejestrowany podczas poprzedniego sezonu badawczego lej znajdował się po zachodniej stronie południowego skrzydła starych koszar i powstał w wyniku bombardowania z 2 września 1939 r. Na badanym obszarze znalazły się dwa takie obiekty. Jeden to ślad po uderzeniu bomby lotniczej SC-250, drugi, mniejszy, powstał w wyniku uderzenia bomby SC-50 (o wagomiarze 50 kg) lub pocisku artyleryjskiego.

Podczas prac saperskich nie znaleziono żadnych materiałów wybuchowych ani niebezpiecznych pochodzenia wojskowego. W ich trakcie wykonano wykopy sondażowe, które pozwoliły na zlokalizowanie i częściowe przebadanie kolejnych trzech lejów znajdujących się na południe od kasyna podoficerskiego. Jeden z nich powstał najprawdopodobniej w wyniku uderzenia bomby lotniczej SC-250. Odsłonięto również relikty budynku zniszczonego w trakcie bombardowania – był to wzniesiony w okresie kurortu szalet, przekształcony w trakcie funkcjonowania składnicy na pomieszczenia dla psów wartowniczych.

Podczas obu etapów badań pozyskano prawie 27 000 artefaktów, z których ponad 7600 uznano za przedmioty o dużej wartości zabytkowej, wystawienniczej lub historycznej. Wśród nich jest duży zbiór przedmiotów związanych z funkcjonowaniem WST: ołowiane plomby, płytki drukarskie, elementy polskiego umundurowania, w tym guziki, orły czapkowe, emblematy kołnierzowe i mundurowe, elementy zastawy stołowej, m.in. metalowa łyżeczka ze stylizowanym emblematem KP (kasyno podoficerskie) i sygnaturą „NA WESTERPLATTE”. Wyjątkowym znaleziskiem były drewniane nosidła do gruzu używane przez polskich jeńców cywilnych podczas porządkowania terenu Składnicy.

Ponadto wykonano badania geofizyczne na części działki 25/2 obejmujące powierzchnię 21 660 m². Wyniki tych prac dostarczyły informacji o położeniu reliktów architektonicznych i obiektów archeologicznych, których nie udało się zadokumentować w trakcie badań zrealizowanych w poprzednich sezonach badawczych, oraz służą do typowania miejsc przyszłych badań archeologicznych mających na celu odsłonięcie obiektów związanych z dziejami WST.