Konferencja prasowa. Przedstawienie bieżących zagadnień związanych z realizacją budowy Muzeum Westerplatte i Wojny 1939

W trakcie konferencji p.o. dyrektor MIIWŚ prof. Grzegorz Berendt podkreślił, że Muzeum II Wojny Światowej w Gdańsku jest uprawnione do realizacji inwestycji budowy Muzeum Westerplatte i Wojny 1939 na mocy obowiązującej decyzji Wojewody Pomorskiego, zezwalającej na realizację części inwestycji w zakresie działki 68 obr. 0062 na polu bitwy Westerplatte.

Jednocześnie w ocenie Muzeum, prawo własności działki nr 68 obr. 062 przeszło na Skarb Państwa w dniu 28 sierpnia 2020 roku, tj. w dniu, w którym  decyzja Wojewody stała się ostateczna, a Naczelny Sąd Administracyjny w Warszawie, w ramach wydanego 16 września br. wyroku, nie dokonał zwrotu prawa własności na rzecz Gminy Miasta Gdańska. W ocenie Muzeum prawo własności nie może automatycznie przejść zwrotnie na Gminę, ponieważ żaden przepis obowiązującej ustawy o inwestycjach w zakresie budowy Muzeum Westerplatte i Wojny 1939 – Oddziału Muzeum II Wojny Światowej w Gdańsku,  nie reguluje w ten sposób tego zagadnienia. Muzeum na mocy decyzji Wojewody (która nie została uchylona) jest faktycznie cały czas posiadaczem nieruchomości, tym samym jakiekolwiek aktywności Gminy na tym terenie naruszałaby to posiadanie, a także wspomniane prawo własności Skarbu Państwa. Decyzja Wojewody Pomorskiego nie została uchylona, a Muzeum II Wojny Światowej w Gdańsku ma prawo realizować inwestycję na półwyspie Westerplatte.

Jak podkreślił p.o. dyrektor MIIWŚ prof. Grzegorz Berendt:

Na wstępie pochwalę się, że zespół do którego należy Filip Kuczma, współpracujący z Pomorskim Uniwersytetem Medycznym w Szczecinie i z pionem śledczym gdańskiego oddziału IPN, identyfikując szczątki odnalezione w 2019 roku na Westerplatte, sformułował program badawczy.  Program badawczy i jego efekty zostały poddane ocenie przez jury konkursu muzealnego Sybilla i wczoraj mieliśmy honor i przyjemność odbierać w Sulejówku wyróżnienie […].

22 września br. Muzeum II Wojny Światowej  w Gdańsku otrzymało wyróżnienie w Konkursie na Wydarzenie Muzealne Roku Sybilla 2020 w kategorii „Projekty naukowo-badawcze”, za „Interdyscyplinarny projekt naukowo-badawczy identyfikacji szczątków poległych Obrońców Westerplatte”. Od czterdziestu lat obecność w gronie docenionych w Konkursie na Wydarzenie Muzealne Roku Sybilla jest najważniejszą formą uznania osiągnięć w polskim muzealnictwie, co podkreśla  wielką wagę wyróżnionego przedsięwzięcia.

W kontekście realizacji inwestycji na Westerplatte p.o. dyrektor MIIWŚ prof. Grzegorz Berendt dodał:

Zgodnie z analizą prawną dokonaną w Muzeum, nasza instytucja kultury nieprzerwanie jest w posiadaniu kilku działek na terenie dawnej Składnicy Wojskowej na Westerplatte. W tej materii nic się nie zmieniło i dzięki temu możemy wykonywać wszelkie czynności przygotowawcze i wykonawcze, związane z realizacją inwestycji budowy Muzeum Westerplatte i Wojny 1939. To jest dla nas - jako instytucji kwestia zasadnicza, iż możemy wykonywać swoją misję […], i to nieprzerwanie czynimy i będziemy czynić. Taki jest stan prawny, na podstawie którego działamy.

O badaniach archeologicznych prowadzonych przez MIIWŚ na Westerplatte, w tym rozpoczynającym się w październiku br. VIII etapie badań, opowiedział kierownik Działu Archeologicznego MIIWŚ Filip Kuczma:

Z początkiem przyszłego miesiąca tego roku rozpoczynamy kolejny, ósmy już etap badań archeologicznych na Westerplatte. Badania będą trwały trzy miesiące. W trakcie tego etapu przebadamy obszar o łącznej powierzchni 300 m2, będziemy kończyć dokumentację obszaru przyszłego cmentarza Obrońców Westerplatte. Będziemy kontynuować naszą misję rozpoczętą w 2019 roku, polegającą na odkryciu szczątków wszystkich westerplatczyków, którzy polegli w trakcie siedmiodniowej obrony Westerplatte we wrześniu 1939 roku. W związku z tym, planujemy otworzyć cztery wykopy w lokalizacjach wybranych na podstawie kwerend archiwalnych. Spodziewamy się tam odkryć szczątki legionisty Mieczysława Krzaka, który zginął najprawdopodobniej 2 września 1939 roku w okolicy placówki Fort i został w tym miejscu, na swoim stanowisku prowizorycznie pochowany. Ta prowizoryczna sytuacja trwa już 82 lata – zamierzamy to zmienić.

Badania archeologiczne prowadzone przez Muzeum II Wojny Światowej w Gdańsku na Westerplatte są pierwszymi systematycznymi i kompleksowymi pracami wykopaliskowymi w historii półwyspu. Do czerwca 2021 r., podczas siedmiu etapów prac wykopaliskowych MIIWŚ przebadało i udokumentowało wykopami archeologicznymi obszar o pow. niemal 4,5 tys. m2. Podczas badań zlokalizowano, odsłonięto i udokumentowano relikty kilku kluczowych z perspektywy historii Składnicy budynków: willi oficerskiej, wartowni nr 5, starych koszar, budynku administracyjnego, kasyna podoficerskiego (największego budynku Składnicy, wcześniej budynku Kurhausu) Podkreśleniem szczególnego znaczenia prac badawczych prowadzonych przez Muzeum II Wojny Światowej w Gdańsku na Westerplatte było odkrycie w 2019 r. szczątków dziewięciu polskich żołnierzy. Bohaterscy Obrońcy Westerplatte spoczywali w pięciu nieoznakowanych, zapomnianych od 80 lat mogiłach. Do chwili obecnej ustalona została tożsamość sześciu poległych.

Muzealni archeolodzy nadzorują także prace saperskie systematyczne prowadzone przez żołnierzy Wojska Polskiego na terenie dawnej Wojskowej Składnicy Tranzytowej. Podczas dotychczas zrealizowanych z inicjatywy Muzeum prac saperskich, z materiałów niebezpiecznych i wybuchowych oczyszczono obszar o powierzchni niemal 12 ha. Z tej części Westerplatte usunięto niemal 2,5 tysiąca sztuk materiałów wybuchowych i niebezpiecznych takich jak bomby lotnicze (w tym o wagomiarach 500kg i 50 kg) liczne pociski artyleryjskie, granaty moździerzowe i ręczne oraz amunicję strzelecką. W większości materiały te związane były z wysadzaniem po wojnie na terenie Westerplatte amunicji przez radzieckich saperów. W trakcie prac saperskich muzealni archeolodzy pozyskali także 3 200 przedmiotów o wartości historycznej i ekspozycyjnej.

Łącznie w trakcie dotychczas zrealizowanych etapów badań archeologicznych i prac saperskich Muzeum pozyskało ponad 50 tys. zabytków, z czego niemal 25 tyś. zabytków wydzielonych (artefaktów o dużej wartość historycznej i ekspozycyjnej) , obrazujących burzliwą historię półwyspu od połowy XVII do połowy XX w. Większość pozyskanego zbioru stanowią przedmioty związane ze służbą żołnierzy polskich na Westerplatte i walkami prowadzonymi w trakcie obrony Składnicy.

Ponadto, Muzeum II Wojny Światowej prowadzi na terenie półwyspu Westerplatte przemyślaną gospodarkę drzewostanem oraz monitoring ornitologiczny. Dotychczas przeprowadzone zostały  kompleksowe prace sanitarne w drzewostanie na działce nr 68 oraz planowane są  wycinki drzew i krzewów  o charakterze sanitarnym na pozostałym terenie. Prace te prowadzone będą w oparciu o zlecone przez Muzeum specjalistyczne opracowania i inwentaryzacje z gospodarką drzewostanem, a także uzyskane zgody i decyzje. Wskazane do wycinki drzewa stanowią potencjalne zagrożenie zdrowia i życia osób poruszających w ich rejonie. Widoczne w pniach i konarach zmiany, świadczą o dużym zaawansowaniu procesu chorobowego twardzieli drewna obniżającej wytrzymałość drzew, co stanowi proces  nieodwracalny. Biorąc pod uwagę specyficzne warunki mikroklimatyczne panujące na Westerplatte, często i silnie wiejące wiatry, pozostawienie takich drzew na terenie ogólnodostępnym oraz na terenie wygrodzonym, stanowi realne zagrożenie zdrowia i życia, zarówno dla pracowników Muzeum jak również osób odwiedzających teren półwyspu. Ponadto, wycinką objęte zostaną wybrane powojenne drzewa wrastające i uszkadzające objęte wpisem do rejestru zabytków relikty historycznych budowli Wojkowej Składnicy Tranzytowej oraz pojedyncze powojenne drzewa w obszarze inwestycji. Finalnie, w oparciu o kompleksowy  projekt rewaloryzacji, zgodnie z uzyskanymi wytycznymi konserwatorskimi, dokonane zostaną nasadzenia zastępcze oraz odtworzenia historycznych nasadzeń drzew na terenie półwyspu.

Z inicjatywy Muzeum II Wojny Światowej w Gdańsku wykonywane są także nieinwazyjne badania geofizyczne, którymi docelowo zostanie objęty cały teren dawnej Składnicy. Celem tych badań jest uzyskanie informacji o położeniu i rozmiarach niewidocznych dziś reliktów budynków znajdujących się niegdyś na Westerplatte, lejów po bombach i pociskach artyleryjskich oraz innych obiektów archeologicznych.

W październiku 2021 r. planowane jest rozpoczęcie VIII etapu badań archeologicznych. W ciągu trzech miesięcy archeolodzy dokończą prace dokumentacyjne, związane z realizacją nowego cmentarza Żołnierzy Wojska Polskiego na Westerplatte, stanowiącego I etap inwestycji budowy Muzeum Westerplatte i Wojny 1939. Ponadto, w wytypowanych na podstawie kwerend archiwalnych lokalizacjach, prowadzone będą poszukiwania miejsca śmierci i spoczynku poległego w rejonie placówki „Fort” legionisty Mieczysława Krzaka. W ramach VIII etapu badań eksploracją za pomocą wykopów archeologicznych objęty zostanie obszar o powierzchni ponad 300  m².

Ponadto,  w trakcie VIII etapu zostaną przeprowadzone kompleksowe badania geofizyczne na terenie półwyspu, obejmujące łącznie powierzchnię ponad 92 tys. m². Planowane są także kolejne prace saperskie prowadzone przez żołnierzy Wojska Polskiego a nadzorowane przez muzealnych archeologów. Prace saperskie i towarzyszące im poszukiwania zabytków odbędą się na obszarze o powierzchni 25 tys. m².