#HistoriaWesterplatte - Polegli na Westerplatte

W ramach uzupełnienia artykułu traktującego o przekształceniach i formach cmentarza na Westerplatte chcielibyśmy w osobnym tekście upamiętnić tych, dla których wzniesiono to miejsce wiecznego spoczynku. Jest to o tyle istotne, że proces identyfikacji szczątków westerplatczyków trwa nadal, a podjęte wskutek prac archeologów z Muzeum II Wojny Światowej w Gdańsku szkielety tylko w części zostały rozpoznane. Wreszcie – to na nowym cmentarzu na Westerplatte spoczną wszyscy zidentyfikowani i odnalezieni obrońcy składnicy, którzy przez 80 lat leżeli w bezimiennych grobach, nieopodal istniejącego od 1945 r. cmentarza.

Zapraszamy do zapoznania się z imienną listą wszystkich upamiętnionych na Westerplatte obrońców.

LISTA POLSKICH ŻOŁNIERZY POLEGŁYCH W WYNIKU WALK NA WESTERPLATTE W DNIACH 1–7 WRZEŚNIA 1939 R.:

1. st. sierż. rez. Wojciech NAJSAREK (1900–1939) – zawiadowca stacji PKP Gdańsk-Westerplatte. Został ciężko ranny (lub zginął) 1 września w trakcie pierwszego, niemieckiego, szturmu na teren WST. Jego ciało zostało zabrane przez Niemców z terenu półwyspu. Miejsce pochówku nie jest znane – możliwe, że został pochowany na terenie cmentarza na Zaspie, jako jeden z nieznanych polskich żołnierzy, bądź spoczywa na innym, nieistniejącym już cmentarzu w Gdańsku;
2. strz. Bronisław USS (1916/1920–1939) – (data urodzenia niepewna) został ciężko ranny lub zabity 1 września w trakcie walk w pobliżu placówki „Prom”. Jego ciało zostało zabrane przez Niemców z terenu Składnicy. Miejsce pochówku nie jest znane – możliwe, że jest jednym z pochowany na Zaspie, nierozpoznanych polskich obrońców WST;
3. kpr. Andrzej KOWALCZYK (1914–1939) – został ciężko ranny w trakcie walk 1 września i przysypany w leju na przedpolu wartowni nr 1. Po walkach uznano go za zaginionego. Do momentu przeprowadzenia ekshumacji w dniu 16 marca 2021 r. przez Muzeum II Wojny Światowej w Gdańsku uważano, że jego szczątki zostały odnalezione w trakcie prac ziemnych prowadzonych na półwyspie Westerplatte w 1963 r., kilkadziesiąt metrów od Wartowni nr 1. Rzekomo rozpoznany na podstawie polskiego wyposażenia oraz harmonijki przez żyjących Westerplatczyków. Odnalezione szczątki zostały pochowane na Cmentarzu Centralnym Srebrzysko w Gdańsku. 1 września 1992 r. domniemane szczątki kaprala Andrzeja Kowalczyka przeniesiono i uroczyście pochowano na Cmentarzu Obrońców Westerplatte. W trakcie oględzin wydobytych szczątków, prowadzonych w trakcie prac ekshumacyjnych przez Muzeum II Wojny Światowej w Gdańsku, stwierdzono, że złożone szczątki mające należeć do kaprala Andrzeja Kowalczyka  posiadały typowe wyposażenie wojskowe żołnierza niemieckiego. W związku z uzasadnionymi wątpliwościami co do tożsamości ekshumowanego żołnierza podjęto decyzję o przeprowadzeniu specjalistycznych badań celem identyfikacji genetycznej, a także o rozpoczęciu badań poszukiwawczych polskiego Obrońcy Westerplatte;
4. st. strz. Konstanty (Stefan) JEZIERSKI (1914–1939) – jeden z pierwszych polskich żołnierzy zabitych 1 września zaraz po rozpoczęciu walk. Zginął w kabinie bojowej wartowni nr 3. Pierwotnie pochowano go przy wartowni, następnie przeniesiono pod koszary, a po walkach najprawdopodobniej pod willę oficerską (najprawdopodobniej ekshumowany w 2019 r.);
5. st. leg. Zygmunt ZIĘBA (1914–1939) – 1 września został ranny w głowę na placówce „Prom”. Przetransportowano go do koszar, gdzie zmarł w wyniku trafienia odłamkiem bomby lub pocisku 2 września. Prawdopodobnie został pochowany przy koszarach, a następnie, już po walkach, przeniesiony do mogiły przy willi oficerskiej (najprawdopodobniej ekshumowany w 2019 r.);
6. strz. Władysław JAKUBIAK (1916–1939) – zginął 2 września od bezpośredniego trafienia bombą lotniczą blisko wejścia głównego do koszar, po stronie wschodniej budynku. Jego ciało zostało silnie rozczłonkowane w wyniku eksplozji; prawdopodobnie część szczątków zebrano i pochowano przy koszarach, następnie fragmenty ciała mogły zostać przeniesione w okolice willi oficerskiej. Miejsce pochówku nie jest znane (ciało rozczłonkowane) – najprawdopodobniej wciąż spoczywa na terenie Westerplatte;
7. leg. Mieczysław KRZAK (1915–1939) – żołnierz z obsady placówki „Fort”. Zginął w trakcie walk po 2 września. Miał zostać prowizorycznie pochowany w miejscu śmierci. Po walkach został uznany za zaginionego. Jego ciało prawdopodobnie spalono w trakcie prac porządkowych zorganizowanych na Westerplatte w 1940 r. Lokalizacja pochówku nieznana – prawdopodobnie nadal spoczywa na terenie Westerplatte;
8. plut. Adolf PETZELT (1906–1939) – dowódca wartowni nr 5. Zginął 2 września w trakcie bombardowania Westerplatte. Po wydobyciu ciała z wartowni nr 5 został pochowany przy willi oficerskiej. Na cmentarzu na Westerplatte figuruje błędnie zapisane nazwisko tego obrońcy – Petzel (ekshumowany w 2019 r.);
9. kpr. Bronisław PERUCKI (1915–1939) – żołnierz z obsady wartowni nr 5. Zginął w wyniku nalotu 2 września. Po wydobyciu ze zawalonej wartowni został pochowany przy willi oficerskiej – w zbiorowej mogile polskich obrońców (ekshumowany w 2019 r.);
10. kpr. Jan GĘBURA (1915–1939) – kolejny z żołnierzy tworzących obsadę wartowni nr 5. Zginął 2 września w trakcie bombardowania Westerplatte. Został pochowany z pozostałymi obrońcami tej placówki przy willi oficerskiej (ekshumowany w 2019 r.).
11. leg. Józef KITA (1915–1939) – żołnierz z obsady wartowni nr 5. Zginął 2 września w trakcie bombardowania Westerplatte. Został pochowany przy willi oficerskiej (ekshumowany w 2019 r.);
12. st. leg. Ignacy ZATORSKI (1915–1939) – żołnierz przypisany rozkazem do obsady wartowni nr 5. Zginął 2 września w trakcie bombardowania Westerplatte. Został pochowany przy willi oficerskiej (najprawdopodobniej ekshumowany w 2019 r.);
13. st. strz. Władysław OKRASA (OKRASZEWSKI) (1916–1939) – poległ 2 września w trakcie nalotu na Westerplatte w gruzach wartowni nr 5. Roznosił ciepłe posiłki dla nieprzerwanie walczących na wartowniach obrońców. Został pochowany przy willi oficerskiej (ekshumowany w 2019 r.);
14. leg. Antoni PIRÓG (1915–1939) – żołnierz nienależący do obsady wartowni nr 5. Zginął w niewyjaśnionych okolicznościach w trakcie walk na Westerplatte. Możliwe, że w wartowni nr 5. Dokładne miejsce jego pochówku nie jest znane. Prawdopodobnie został pochowany przy willi oficerskiej (najprawdopodobniej ekshumowany w 2019 r.);
15. strz. Jan CZYWIL (1915–1939) – ciężko raniony ostatniego dnia walk na Westerplatte. Został zabrany z grupą najciężej rannych 7 września do szpitala w Gdańsku, gdzie w nocy z 7 na 8 września 1939 r. zmarł. Został pochowany na cmentarzu na Zaspie w Gdańsku.
     

Na cmentarzu Obrońców Westerplatte spoczywają obecnie szczątki obrońcy składnicy, które złożono w późniejszych latach. Należą one do ostatniego komendanta WST, którym był:

mjr Henryk SUCHARSKI (1898–1946) – komendant WST na Westerplatte. Po oswobodzeniu obozu jenieckiego został zakwaterowany we Włoszech. Zmarł tam 30 sierpnia 1946 r. Pochowano go na cmentarzu wojskowym w miejscowości Casamassima. Szczątki jego ciała sprowadzono do Polski w sierpniu 1971 r. i uroczyście pochowano 1 września 1971 r. na cmentarzu Poległych Obrońców Westerplatte. Pomimo przebudowy cmentarza w 1989 r. nisza ze złożoną trumienką miała pozostać w tym samym miejscu.

W połowie lat pięćdziesiątych XX w., wraz z korektą błędów znajdujących się na pierwszej płycie nagrobnej upamiętniającej wszystkich poległych westerplatczyków, dodano nazwisko jeszcze jednego obrońcy, który z całą pewnością na Westerplatte nie zginął. Był to sierż. rez. Kazimierz Rasiński, radiotelegrafista i kierownik radiostacji na Westerplatte. 8 września 1939 r. został zabrany przez Niemców na przesłuchanie, z którego już nigdy nie powrócił. Na jednym z pomników cmentarza na Zaspie widnieje zapis: „Kazimierz Graczyński, zm. 12 IX 1939” – kwatera II, grób 6. Wpis ten przepisano z niemieckiej księgi ewidencyjnej cmentarza. Najprawdopodobniej, choć przeinaczony, dotyczy pochowanego na tym cmentarzu, zmarłego polskiego obrońcy. Musiał on umrzeć pomiędzy 8 a 12 września 1939 r. W tym wypadku należy zakładać, że cmentarz na Zaspie jest miejscem spoczynku wyżej wymienionego westerplatczyka. Upamiętnienie go na Westerplatte było zbędne, gdyż odnaleziono jego pochówek na innym cmentarzu. Wpis ten w kolejnych latach usunięto.

Temat poległych westerplatczyków zostanie szczegółowo opisany w planowanej do wydania przez wydawnictwo Muzeum II Wojny Światowej w Gdańsku monografii, która ukaże się niebawem.

1 września 2020 roku w Muzeum II Wojny Światowej w Gdańsku odbyła się konferencja naukowa „POLEGLI NA WESTERPLATTE. Groby i szczątki westerplatczyków w świetle badań archeologicznych, genetycznych i historycznych oraz w kontekście procedur prawnych”. Poniżej prezentujemy nagranie z tego wydarzenia.