#HistoriaWesterplatte - Budynek administracyjny dawnej Wojskowej Składnicy Tranzytowej

Budynek administracyjny dawnej Wojskowej Składnicy Tranzytowej to następny obiekt prezentowany w ramach cyklu #HistoriaWesterplatte. Do dziś zachowały się jedynie resztki jego fundamentów, ukryte w ziemi – podobnie jak w przypadku większości zabudowy znajdującej się na półwyspie. Zostały one w części odsłonięte w trakcie badań archeologicznych w 2017 r. Pierwotnie w tym budynku mieszkali kuracjusze. Później, wraz z przejęciem terenu przez Polaków, mieszkali i pracowali tam żołnierze oraz pracownicy cywilni składnicy. Dlaczego obiekt zniknął z krajobrazu Westerplatte jeszcze przed 1939 r. i co do nauki wnoszą pionierskie badania archeologiczne prowadzone przez Muzeum II Wojny Światowej w Gdańsku?

Zapraszamy do zapoznania się z tekstem oraz ikonografią dostępną w linku poniżej.

Budynek, w kształcie litery L, o równych ramionach, wzniesiono przy dawnej niemieckiej Seestrasse 3/4. Pełnił funkcję obszernego hotelowca dla średniozamożnych kuracjuszy kąpieliska na Westerplatte. Wraz z drugim podobnym obiektem został zbudowany w tym samym czasie – około 1890 r. Na planach ukazujących półwysep odnajdujemy oba założenia już od końca XIX w. Cały budynek wzniesiono w konstrukcji szachulcowej – z tzw. muru pruskiego. Pierwotnie miał dwie kondygnacje – parter oraz piętro. W późniejszym czasie uzupełniono go o niewielkie podpiwniczenia. Na niewysokim poddaszu najprawdopodobniej można było zmieścić przestrzenie gospodarcze. Nie spełniały one jednak swojej funkcji użytkowej ze względu na dosyć skomplikowaną konstrukcję samego dachu. Dzięki zachowanej, szczątkowej, ikonografii można przyjąć, że budynek przez cały okres swojego istnienia nie został otynkowany, a elementami malowanymi elewacji mogły być jedynie okiennice i okna. Dzięki znacznie bogatszym zbiorom zachowanych archiwalnych planów, a także na skutek przeprowadzonych w tym miejscu w 2017 r. prac archeologicznych, które częściowo odsłoniły fundamenty północnej części budynku, wiemy, że został on posadowiony na stosunkowo solidnej ławie fundamentowej. W pierwszym okresie użytkowania – czyli do wybuchu I wojny światowej – obiekt posiadał także zewnętrznie fundamentowane balkony, które najprawdopodobniej rozebrano dopiero z nastaniem polskiej składnicy.

Budynek ten wraz z okolicznymi obiektami tej części półwyspu od 1923 r. był oficjalnie własnością państwa polskiego. Ze względu na swoje gabaryty (tj. ponad 700 m2 powierzchni) stanowił podstawowy budynek socjalno-wypoczynkowy przeznaczony dla załogi składnicy aż do 1936 r. Strona polska nazwała go budynkiem administracyjnym. W początkowym okresie kwaterowali w nim nawet oficerowie. Wedle zachowanych planów i projektów w obiekcie przeprowadzono gruntowny remont. Ostatecznie już w 1926 r. znalazły się w nim takie pomieszczenia jak magazyn mundurowy, magazyn sprzętu, magazyn broni, areszt, pomieszczenia dowódcy warty, kancelaria, czytelnia czy pomieszczenie dowódcy kompanii. Dodatkowo przewidziano tu także miejsca niezbędne do codziennego funkcjonowania załogi, czyli pracownię krawca, szewca oraz tak potrzebną w koszarowym życiu izbę chorych.

Kierownik budowy składnicy na Westerplatte pod koniec 1926 r. zaznaczył w swoich projektach konieczność doposażenia wszystkich pomieszczeń w okrągłe piece systemu szrajbera, które w skuteczny sposób dogrzewałyby cały budynek. Po likwidacji balkonów i tarasów główne wejście do obiektu prowadziło nadal od strony łącznika – przez znajdującą się tam wartownię. Dla łatwiejszej komunikacji zdecydowano się wykonać dwa dodatkowe wejścia do obu skrzydeł budynku oraz kilka mniejszych klatek schodowych prowadzących bezpośrednio z parteru na piętro.

Dopiero wzniesienie nowoczesnych koszar, na zachód od starego kompleksu koszarowego, pozwoliło przenieść wszystkie zajmowane do tej pory pomieszczenia w nowe kubatury. Polepszyło to ogromnie komfort pracy, a z drugiej strony spowodowało, że utrzymanie dawnego budynku stało się całkowicie niepotrzebne. O jego rozbiórce prawdopodobnie zdecydowały też względy obronne, gdyż budynek przesłaniał widoczność wartowni nr 6.

Pomimo że obiekt stanowił centrum administracyjne WST przez około 10 lat, nie zachowało się wiele informacji o jego wnętrzu, a zwłaszcza jego wyposażeniu. Te dane, które do tej pory były ogólnie znane, nie poszerzały wiedzy o warunkach pracy wewnątrz. Z pomocą przychodzą jednak kolejne, wydobywane z różnych archiwów, dokumenty. W tym przypadku dowiadujemy się, że budynek administracyjny, o numerze ewidencyjnym DOK VIII 2701, został rozebrany 29 lipca 1937 r. Zajęło to załodze składnicy zaledwie siedem dni, gdyż rozkaz w tej sprawie wydano 22 lipca tego samego roku. Komendant WST, mjr Stefan Fabiszewski, prosił jednocześnie dowództwo korpusu w Toruniu o przydzielenie całego materiału z rozbiórki na stan składnicy na Westerplatte. Zaznaczono przy tym, że miały one zostać użyte do nowo wznoszonej stajni oraz do zabezpieczenia różnego rodzaju robót remontowo-konserwacyjnych przy innych obiektach na terenie półwyspu. Warto odnotować, że w protokole szczegółowo wymieniono ilość wszystkich materiałów, które udało się uzyskać z rozbiórki tego budynku. Tym samym uzyskano:

„[…] A/ Materiał drzewny:

    Kantówki świerkowe różnych wymiarów nadające się do robót konserwacyjnych –  55,40 m3
    Desek świerkowych różnych wymiarów                                                 14,60 m3
    Desek dębowych różnych wymiarów                                                      4,20 m3
    Drzwi jednoskrzydłowych nadających się do remontu                           18 szt.
    Drzwi dwuskrzydłowych nadających się do remontu                             1 szt.
    Drzwi jednoskrzydłowe /łom/ na opał                                                     26 szt.
    Drzewa opałowego, częściowo spróchniałego 50% wartości opalowej 35,00 m3
    Futryn z ramami okiennymi /łom/ na opał                                              45 szt.

B/ Szkło szybowe:

    Szyby okienne grubości 2 mm o wymiarze 360×3550 mm.                    360 szt.

C/ Cegła:

    Cegły nadającej się do robót murarskich                                               30,00 m3
    Cegły w odpadkach nadającej się do naprawy dróg                              60,00 m3

D/ Materiał instalacyjny wodociągowo-kanalizacyjny:

[…]

E/ Materiał instalacyjno-elektryczny:

[…]

F/ Materiał instalacyjne łączności:

69) Rolki porcelanowe                                                                                  9 szt.

70) Izolator porcelanowy                                                                              25 szt.

71) Izolator bezpiecznikowy porcelanowy                                                    1 szt.

72) Haki do izolatorów                                                                                 28 szt.

G/ Materiał żelazny:

73) Łom żelazny                                                                                            300,00 kg

[…]”

Dzięki tak szczegółowym spisom można oszacować konkretne ilości materiałów pozyskiwanych z podobnych rozbieranych obiektów pokurortowych na terenie składnicy. Jest to istotne, gdyż strona polska, przez 13 lat swojej obecności na Westerplatte, do 1939 r. rozebrała łącznie kilkanaście budynków, które nie przedstawiały, oprócz odzyskiwanego materiału, większej wartości, generując jedynie bieżące koszty ich niepotrzebnego utrzymania.

Dzięki badaniom archeologicznym prowadzonym przez Muzeum II Wojny Światowej w Gdańsku w 2017 r. udało się znacząco poszerzyć wiedzę o nieznanych wcześniej pomieszczeniach budynku administracyjnego. W tym strategicznie ważnym obiekcie, gdzie do połowy lat trzydziestych mieściły się najważniejsze pomieszczenia zarządcze składnicy, zlokalizowano centralę telefoniczną oraz prawdopodobnie rozdzielnię elektryczną zapewniającą dostęp do prądu sąsiednim obiektom. Przebudowano piwnicę, tworząc lepsze warunki pracy przy ukrytych tam urządzeniach. W kolejnych latach wraz z rozwojem systemu obronnego składnicy także i centrala telefoniczna ulegała modyfikacjom, czego wyrazem były odnajdywane w trakcie prac archeologicznych liczne przyłącza prowadzące do piwnicy. Ostatecznie to właśnie nowe koszary przejęły wszystkie funkcje starego, niepotrzebnego już budynku.

W ramach projektowanego muzeum na Westerplatte relikty po budynku administracyjnym zostały przewidziane do zabezpieczenia i uczytelnienia w formie obrysu jego fundamentów. Dzięki badaniom archeologicznym i szczegółowym kwerendom Muzeum II Wojny Światowej w Gdańsku jest gotowe profesjonalnie zajmować się takimi pracami.