Europejska Noc Muzeów na Westerplatte

W dniach 20 – 22 maja 2015 r. Muzeum II Wojny Światowej zorganizowało II przegląd filmów propagandowych,  który odbył się w Teatrze Szekspirowskim w Gdańsku.

„Drugi przegląd filmów propagandowych zapowiada się równie atrakcyjnie jak poprzedni w ubiegłym roku. Ponownie wśród wybranych filmów znajdą się tytuły reprezentatywne dla propagandy filmowej  stalinowskiego Związku Radzieckiego, faszystowskich Włoch, nazistowskich Niemiec i bierutowskiej Polski. Niektóre z filmów polscy widzowie obejrzą po raz pierwszy – zapowiada prof. dr hab. Eugeniusz Cezary Król, opiekun naukowy przeglądu – Warto powrócić na moment do wzorców totalitarnej propagandy filmowej i to nie tylko z czysto poznawczych względów. We współczesnym świecie można obserwować zwrot ku metodom i technikom propagandy wizualnej. Refleksja nad tą koincydencją ułatwi być może odniesienie się nie tylko do specyfiki kinematografii państw totalitarnych w przeszłości, ale także do obecnych problemów związanych ze sposobem funkcjonowania środków masowego przekazu w Polsce i innych krajach”.

Widzowie mogli zobaczyć filmy, takie jak: Prostytutka, Zaorany ugór,Stara Gwardia, Żyd Süss, Żołnierz zwycięstwa.

Prostytutka (Проститутка), reż. Oleg Frelich,  ZSRR, 1926, 76 min. - film niemy z 1926 r. W pierwszym okresie istnienia Związku Radzieckiego poruszano trudne kwestie społeczne, które traktowano jako ponure dziedzictwo kapitalizmu. Niedługo okazało się, że wiele schorzeń społecznych nadal doskonale funkcjonuje w rzeczywistości radzieckiej. Jedną z takich wstydliwych dolegliwości była prostytucja. Film przedstawia propagandową wizję rozwiązywania tego problemu. Mimo natrętnego dydaktyzmu reżyserowi udało się przemycić nieco prawdziwych obserwacji o problemach ludzi radzieckich w czasie Nowej Polityki Ekonomicznej. Pomocną okazała się surowa poetyka filmu, mającego dzisiaj walor dokumentalny.

Zaorany ugór (Поднятая целина), reż. Julij Rajzman, ZSRR, 1939, 118 min. - ekranizacja pierwszej części powieści z 1932 r. „Zaorany ugór” Michaiła Szołochowa. To typowy przykład socjalistycznego realizmu w kinematografii. Kolektywizację kozackiej wsi przedstawiono zgodnie z wzorcem stalinowskiej propagandy: jedynie słuszna doktryna i inspirująca rola aktywistów partyjnych, światli włościanie, rozumiejący sens socjalistycznej przebudowy oraz ich wrogowie, wywodzący się spośród bogatych chłopów-kułaków, których spotka zasłużona kara. Zaoranie ugorów stanie się symbolicznym zamknięciem procesu kolektywizacji. Godne uwagi jest ukazanie sposobu życia społeczności kozackiej, co w połączeniu z urodą zdjęć, a także sprawnością gry aktorskiej do pewnego stopnia łagodzi schematyzm scenariusza. 

Stara Gwardia (Vecchia guardia), reż. Alessandro Blasetti, Włochy, 1934, 
91 min. - dramat z 1934 r. w reż. Alessandro Blasetti. Modelowy przykład kinematografii włoskiej gloryfikującej faszyzm. Akcja rozgrywa się w 1922 r. na krótko przed faszystowskim „marszem na Rzym”. Wedle narracji filmowej Włochy znajdowały się wówczas na krawędzi katastrofy, grożącej zarówno ze strony marksistowskich wichrzycieli, jak też za sprawą nieporadnej władzy liberałów i demokratów.  Odnowa dokonuje się dzięki „zdrowym siłom” narodu. Uosobieniem tych wartości staje się mały Mario, którego życie i śmierć stanowi dowód gotowości do najwyższych poświęceń. W zamierzeniu autorów film miał wspierać reżim Mussoliniego i legitymizować metody zdobycia przezeń władzy, ale wśród faszystowskich dygnitarzy nie zyskał popularności. Zarzucano mu, że pokazana w nim przemoc podważa wizerunek partii jako obrońcy klas pracujących. Niezależnie od propagandowego schematu, film zawiera interesujące obserwacje socjologiczne, które sprawiły, że reżyser uznawany jest za prekursora włoskiego neorealizmu.

Żyd Süss (Jud  Süß), reż. Veit Harlan, Niemcy, 1940, 98 min. - film z 1940 r. w reż. Veita Harlana stworzony na zlecenie władz III Rzeszy. Antysemicki i rasistowski w swej wymowie, ukazuje zniekształconą biografię Józefa Suss Oppenheimera (1692-1738) żydowskiego kupca i bankiera księcia Karola Aleksandra Wirtemberskiego. Niemiecki minister propagandy Joseph Goebbels osobiście dokonał licznych zmian w scenariuszu oraz nadzorował produkcję filmu. Po wojnie w 1949 r., reżyser został oskarżony o „zbrodnie przeciwko ludzkości”. Prokurator chciał dowieść, że realizując nienawistny wobec Żydów film, Harlan udzielał pomocy w popełnianiu masowych morderstw, albowiem film ten miał na celu psychologiczne przygotowanie Niemców do czynów zbrodniczych i był bezpośrednim wezwaniem do największego mordu masowego nowożytnych czasów. Jednakże ława przysięgłych uznała go niewinnym zarzucanych mu czynów. Twórca chciał w akcie ekspiacji zniszczyć istniejące kopie filmu, co udało mu się tylko częściowo.

Żołnierz zwycięstwa, reż. Wanda Jakubowska, PRL, 1953; cz. I „Lata walki” 96 min. i cz. II „Zwycięstwo” 119 min. - film biograficzny poświęcony generał-pułkownikowi Armii Czerwonej oraz generałowi ludowego Wojska Polskiego - Karolowi Świerczewskiemu. Urodzony w 1897 r. w polskiej rodzinie w Warszawie. Jako młody robotnik został ewakuowany przez władze carskie w 1915 r. w głąb Rosji. Pod koniec 1917 r. zgłosił się do bolszewickich formacji wojskowych. 
W 1920 r. był dowódcą batalionu piechoty Armii Czerwonej i uczestniczył w walkach przeciw Polsce na froncie zachodnim. W okresie 1936-38 pod ps. „generał Walter” dowodził jednostkami międzynarodowymi biorącymi udział w wojnie domowej w Hiszpanii przeciwko rebelii gen. Franco. Tam zaprzyjaźnił się z Ernestem Hemingwayem, który uwiecznił go w roli generała Golza w powieści „Komu bije dzwon”. W 1943 r. został wyznaczony przez Stalina do pełnienia roli „polskiego generała” – zastępcy dowódcy Armii Polskiej w ZSRR. Charakteryzowała go niekompetencja w dowodzeniu, przez co nigdy nie odniósł większych sukcesów na polu walki. Powodem tego był narastający alkoholizm oraz lekceważenie życia i zdrowia podległych mu żołnierzy. W marcu 1947 r. zginął w Bieszczadach w niewyjaśnionych do końca okolicznościach, dostając się wraz z towarzyszącą mu eskortą w zasadzkę zorganizowaną przez oddziały Ukraińskiej Powstańczej Armii. Po śmierci stał się ikoną komunistycznej propagandy - został wykreowany na bohatera wielu mitów mających niewiele wspólnego z historycznymi realiami.