Etap VI

Szósty etap badań archeologicznych trwał od 3 sierpnia do 7 listopada 2020 r. Jego celem było potwierdzenie bądź wykluczenie możliwości zlokalizowania kolejnych pochówków na terenie przyległym do mogił odnalezionych w 2019 r., w trakcie piątego etapu badań. Równolegle na działce 68 żołnierze z 43. Batalionu Saperów Marynarki Wojennej oraz Kompanii Saperów Batalionu Inżynieryjnego 2. Pułku Saperów z Kazunia prowadzili prace saperskie pod nadzorem archeologicznym, połączone z poszukiwaniami zabytków. Ich celem było oczyszczenie terenu z materiałów wybuchowych i niebezpiecznych pochodzenia wojskowego, by zapewnić bezpieczeństwo pracownikom muzeum i turystom odwiedzającym Westerplatte, oraz pozyskanie zabytków ruchomych kontekstowo związanych z Wojskową Składnicą Tranzytową na Westerplatte. Oprócz tego, również pod nadzorem archeologicznym, wykonano wykop pod postument upamiętniający stulecie odzyskania niepodległości, który miał powstać przy nowych koszarach (ukończony w lutym 1921 r.).

Podczas tego etapu przebadano szczegółowo obszar o powierzchni 715,2 m² i przeprowadzono prace saperskie na powierzchni 32 752 m². Wykopy o łącznej powierzchni 468 m² wytyczono w sąsiedztwie miejsca odnalezienia mogił polskich żołnierzy. Podczas poprzedniego etapu zespół archeologów Muzeum II Wojny Światowej w Gdańsku odkrył pięć grobów, w których znajdowały się szczątki dziewięciu osób. Byli to żołnierze, którzy zginęli w zbombardowanej 2 września 1939 r. przez Luftwaffe wartowni nr 5, oraz polegli w innych częściach półwyspu. Po zakończeniu walk polscy jeńcy cywilni, porządkujący Westerplatte pod nadzorem Niemców, pogrzebali ciała obrońców w wykopanych przez siebie dołach. Analiza źródeł archiwalnych wskazuje, że na półwyspie mogą znajdować się jeszcze pochówki co najmniej dwóch polskich obrońców WST. Podczas tego etapu badań jednak nie znaleziono żadnych ludzkich szczątków. Rezultatem prac było m.in. odkrycie związanych z WST pozostałości systemu kanalizacyjnego, studni chłonnej oraz fragmentu instalacji elektrycznej lub alarmowej łączącej pierścień wartowni z nowymi koszarami. Zarejestrowano również relikty czterech murowanych latryn wzniesionych na potrzeby kurortu, które rozebrano podczas powstawania składnicy. W trakcie działań saperskich wykonano wykopy sondażowe o łącznej powierzchni 210 m². Wynikiem tych prac było m.in. zlokalizowanie na zachodzie półwyspu reliktów budynku gospodarczego, tzw. Mikołajewa, wzniesionego po 1934 r. w miejscu założenia kurortowego. Na północ od nowych koszar odsłonięto cztery studzienki kanalizacyjne będące częścią systemu oczyszczania ścieków, biegnącego z koszar w kierunku północnym. Przebadano obiekt umiejscowiony najbliżej budynku – była to betonowa komora o wymiarach 1,9 m × 3,15 m i wysokości 3,5 m, do której prowadził pionowy szyb o wysokości 1 m. Komora, działająca na zasadzie osadnika Imhoffa, składała się z dwóch części: sedymentacyjnej (przepływowej) oraz osadowej (fermentacyjnej). Od strony południowej (koszar) znajdował się wylot żeliwnej rury, którą wpływały ścieki, a od północy, nieznacznie niżej, umieszczony był wlot rury – tędy nieczystości płynne przepływały do kolejnej studzienki. Podczas prac nad budową postumentu, po wschodniej stronie nowych koszar zarejestrowano i przebadano studzienkę burzową związaną z tym budynkiem. W pozostałych sondażach zlokalizowano relikty budynków wzniesionych i funkcjonujących w okresie kurortowym oraz ślady prac rozbiórkowych i porządkowych wykonanych na potrzeby WST.

W toku prac saperskich znaleziono i zutylizowano ponad 2500 przedmiotów wybuchowych i niebezpiecznych pochodzenia wojskowego. Wśród nich znajdowały się 2 bomby (FAB 500 o wagomiarze 500 kg oraz fosforowa), prawie 100 pocisków artyleryjskich kal. od 20 do 200 mm, granaty moździerzowe i ręczne, zapalniki i elementy amunicji strzeleckiej.

Podczas tego etapu badań pozyskano ponad 9000 zabytków, z których ponad 5500 uznano za przedmioty o dużej wartości zabytkowej, wystawienniczej lub historycznej. Wśród nich jest zbiór przedmiotów związanych z okresem funkcjonowania i obrony WST: polskie orły czapkowe i guziki mundurowe, ołowiane plomby zabezpieczające budynki składnicy, tubki po pastach do zębów, opakowania po lekach, maszynka do golenia, fragmenty dźwigów portowych oraz elementy amunicji strzeleckiej i odłamki pocisków. Przedmioty z wcześniejszego okresu reprezentowane były m.in. przez kule muszkietowe, pruskie guziki mundurowe, monety, szklane butelki oraz liczne fragmenty ceramiki naczyniowej i użytkowej z czasu działalności kurortu.