#DywersjaWSłużbieNiepodległej Dywersja

Atak Niemiec na Związek Sowiecki w czerwcu 1941 r. spowodował zmianę sytuacji politycznej i wojennej, umożliwiając tym samym aktywizację działań sabotażowo-dywersyjnych ZWZ. Nadal odrzucano jednak organizowanie zwartych oddziałów partyzanckich. Przekierowano natomiast zasoby grupy dywersyjnej „Wachlarz”, pierwotnie tworzonej do osłony od wschodu planowanego powstania powszechnego, do działań dywersyjnych poza wschodnią granicą II RP. W swoich akcjach ZWZ skupiał się na przerywaniu kolejowych szlaków komunikacyjnych prowadzących na front wschodni. Rozkręcali szyny, wysadzali tory za pomocą materiałów wybuchowych, uszkadzali mosty i wiadukty. Realizowano także dywersję na drogach – np. poprzez rozrzucanie tzw. kolczatek dziurawiących opony niemieckich kolumn transportowych.

I tak dla przykładu w maju 1942 r. na linii Mińsk–Stołpce Związek Odwetowy wysadził niemiecki transport wojskowy oraz wielokrotnie przerwał tory kolejowe, powodując uciążliwe dla Niemców problemy z zaopatrzeniem frontu. Z kolei w nocy z 11 na 12 września 1942 r. uszkodził most kolejowy na rzece Kamiennej w Ostrowcu oraz przebiegający po nim gazociąg, co doprowadziło do kilkutygodniowej przerwy w ruchu kolejowym na linii Skarżysko–Rozwadów oraz zmniejszenia produkcji stali. W nocy z 7 na 8 października 1942 r. oddziały saperskie Warszawskiego Okręgu AK zrealizowały akcję „Wieniec”; w jej ramach zerwano wiele kolejowych linii komunikacyjnych wokół okupowanej stolicy jednocześnie, powodując wielogodzinną przerwę w ruchu kolejowym węzła warszawskiego. Natomiast w listopadzie polscy partyzanci zniszczyli most kolejowy, uszkodzili drugi, a także przerwali tor, co doprowadziło do wykolejenia pięciu pociągów na linii Radom–Dęblin–Luków–Terespol. Od sierpnia 1941 r. do marca 1943 r. w ramach „Wachlarza” dokonano kilkudziesięciu znaczących akcji dywersyjnych.

Jesienią 1942 r. utworzono Kierownictwo Dywersji Komendy Głównej AK (Kedyw). W jego skład weszły Związek Odwetowy oraz „Wachlarz”. Zadaniem nowej struktury, na której czele stanął płk August Emil Fieldorf „Nil”, było „zaprawianie i hartowanie ludzi do wykonania zadań bojowych w zakresie powstania oraz utrzymania w społeczeństwie postawy bojowej i przygotowania w ten sposób atmosfery sprzyjającej powstaniu” (rozkaz nr 84 dowódcy AK gen. Stefana Roweckiego „Grota”, wydany 22 stycznia 1943 r. noszący nazwę Uporządkowanie odcinka walki czynnej). 
 

Pierwszą akcją Kedywu było uderzenie w transport kolejowy (odwet za Zamojszczyznę, tj. brutalną niemiecką akcję wysiedleńczą i pacyfikacyjną wymierzoną w polską ludność) wykonane w noc sylwestrową z 1942 r. na 1943 r. W czterech zamojskich powiatach przeprowadzono równolegle około 60 akcji dywersyjnych i sabotażowych, głównie na koleje (uszkodzenia torów, mostów oraz wież ciśnień na wielu stacjach), urządzenia i linie telekomunikacyjne, posterunki policji i żandarmerii, urzędy gminne i zakłady przemysłowe. Z kolei pod Kraśnikiem wysadzono pociąg z uzbrojeniem na front wschodni. Od sierpnia 1943 r. do lutego 1944 r. oddziały Kedywu przeprowadzały akcję „Taśma”, która była wymierzona w niemieckie posterunki graniczne oddzielające utworzone przez okupanta tzw. Generalne Gubernatorstwo od ziem wcielonych do III Rzeszy (w czasie jednej z nich, w Sieczychach koło Wyszkowa, w nocy z 20 na 21 sierpnia, zginął Tadeusz Zawadzki „Kotwicki”, „Zośka”).

W 1944 r. w związku z realizacją akcji „Burza” (której celem było wywołanie powstania powszechnego) oraz wybuchem Powstania Warszawskiego nastąpiło czasowe wygaszenie akcji sabotażowo-dywersyjnych. Skupiono się na obronie ludności polskiej przed terrorem niemieckim. Dywersji nie zaprzestano jednak całkowicie – np. 6 i 9 kwietnia 1944 r. w ramach akcji „Jula” wysadzono most w Tryńczy na linii kolejowej Przeworsk–Rozwadów, zniszczono przepust kolejowy na linii Rzeszów–Przeworsk, wykolejono trzy niemieckie pociągi ratownicze w rejonie stacji Rogoźno oraz zniszczono przepust kolejowy na linii Jasło–Sanok. Działania te spowodowały kilkudziesięciogodzinne przerwy w ruchu kolejowym na bezpośrednim zapleczu frontu, zadając nieprzyjacielowi także znaczne straty w sprzęcie wojskowym. 

Warto przedstawić jeszcze jeden, trudny w realizacji obszar polskich działań dywersyjno-sabotażowych. Na terenie III Rzeszy i ziemiach do niej wcielonych prowadził je oddział Kosa Zagra w Linie (Zagra-Lin, Zagra-lin) Organizacji Specjalnych Akcji Bojowych (Osa) KG AK. Od lutego do maja 1943 r. zespół podłożył ładunki wybuchowe na kilku berlińskich dworcach i stacjach podziemnej kolejki podmiejskiej. Z kolei w kwietniu 1943 r. przeprowadzono zamach bombowy na Dworcu Głównym we Wrocławiu w momencie, gdy przy peronie zatrzymał się pociąg z urlopowanymi żołnierzami Wehrmachtu. Następnie 24 maja zniszczono pociąg z ładunkiem żywności i paszy na linii Bydgoszcz–Gdańsk. Akcje Zagra-linu, w tym zamachy na dworce i stacje w Berlinie, były formą polskiej odpowiedzi na wojnę totalną, którą sami Niemcy rozpoczęli i doprowadzili do takiego natężenia. Dlatego też niesłuszne jest zestawianie tych aktów ze współczesnym terroryzmem. 

Polski opór przeciwko niemieckiemu okupantowi realizowany m.in. poprzez działania sabotażowo-dywersyjne miał nie tylko wymiar materialny, którego bezpośrednim efektem były mierzalne straty zadawane wrogowi. Akcje te były także elementem walki psychologicznej, mającej na celu osłabienie morale Niemców – zarówno cywili, jak i żołnierzy. Z kolei dla polskiego społeczeństwa stanowiły potwierdzenie nieustającego oporu i zachętę do wstępowania w szeregi podziemnego wojska. Natomiast z militarnego punktu widzenia działania te stanowiły doskonałą zaprawę bojową dla ich uczestników: cichociemnych i żołnierzy ZWZ/AK. W późniejszym czasie stali się oni członkami Kedywu oraz dowodzili oddziałami partyzanckimi w różnych regionach Polski, co pomogło wyszkolić kadry niezbędne do przeprowadzenia powstania powszechnego.

Zestawienie akcji sabotażowo-dywersyjnych ZWZ-AK od stycznia 1941 do 30 czerwca 1944 r. 

Źródło: Bohdan Kwiatkowski, Sabotaż i dywersja, Londyn 1949, z. 1, s. 21.

Zachęcamy do śledzenia naszych mediów społecznościowych, gdzie będą publikowane kolejne treści.