Cykl historyczny #ArmiaKrajowaM2WŚ #BohaterowieAK Witold Edward Uklański vel Witold Sawicki „Herold”

Cichociemni stanowili elitarną grupę polskich żołnierzy walczących o wyzwolenie ojczyzny spod okupacji. Wśród wielu pamiątek związanych z Polakami zaangażowanymi w walkę w trakcie II wojny światowej, które są zebrane w naszym muzeum, znajdują się także te po cichociemnych – specjalnie przeszkolonych spadochroniarzach zrzuconych na teren Polski. Jednym z nich był Witold Uklański.

Witold Edward Uklański vel Witold Sawicki „Herold” urodził się 13 marca 1893 r. we wsi Gołonóg (dziś Dąbrowa Górnicza) w rodzinie Adolfa, naczelnika stacji kolejowej, i Marii Jurkowskiej. W 1913 r. rozpoczął studia na Politechnice Warszawskiej, które przerwał wraz z wybuchem wojny, wstępując do rosyjskiej armii carskiej. Gdy walczył w 4. Pułku Huzarów Mariampolskich, został dwukrotnie ranny, za co odznaczono go Krzyżem Zasługi Wojskowego Orderu Świętego Jerzego.

W maju 1917 r. zgłosił się do I Korpusu Polskiego w Rosji pod dowództwem gen. Józefa Dowbor-Muśnickiego. Od 11 listopada 1918 r. był żołnierzem Wojska Polskiego. Służąc w oddziałach ułanów podczas zmagań o granice odradzającej się Rzeczypospolitej, został trzykrotnie ranny. Następnie jako zawodowy oficer pełnił stanowiska dowódcze w kilku pułkach kawalerii, po czym w czerwcu 1934 r. przeszedł w stan spoczynku.

Ponownie zmobilizowany, 1 września 1939 r. został dowódcą szwadronu marszowego 4. Pułku Ułanów Zaniemeńskich. 20 września, po przekroczeniu granicy z Litwą, oddział został internowany przez tamtejsze władze. Z kolei sam Uklański, po zajęciu republiki latem 1940 r. przez Związek Sowiecki, był więziony w łagrach w Kozielsku i Griazowcu.

Z łagru został zwolniony po podpisaniu układu Sikorski–Majski, przywracającego stosunki dyplomatyczne między Polską a Sowietami (30 lipca 1941 r.). Wstąpił wówczas do tworzącej się armii gen. Władysława Andersa. Po jej ewakuacji z ZSRS, Uklański – pod wpływem nieporozumień personalno-proceduralnych rzutujących na przebieg jego służby wojskowej – zgłosił chęć kontynuacji walki na terenie kraju. W związku z tym został przeniesiony do Wielkiej Brytanii, a we wrześniu 1942 r. rozpoczął szkolenie konspiracyjne z elementami dywersji w Centrum Wyszkolenia Piechoty WP w szkockim Dunfermline.

W kwietniu 1944 r. został zaprzysiężony w Oddziale VI (Specjalnym) Sztabu Naczelnego Wodza, odpowiadającym za wojskową łączność z okupowanym krajem, a następnie przeniesiono go do Głównej Bazy Przerzutowej WP we włoskim Brindisi. Po zrzucie pod koniec grudnia 1944 r. w rejonie góry Mogielica (okolice Nowego Targu) pozostawał w dyspozycji Komendy Okręgu AK Kraków. Gdy rozwiązano organizację, przeszedł do Delegatury Sił Zbrojnych na Kraj przygotowującej struktury antykomunistycznej organizacji.

Pod koniec sierpnia 1945 r. opuścił kraj i przedostał się do Oddziału VI Sztabu Naczelnego Wodza w Londynie. Tam, pełniąc funkcję emisariusza Delegatury, przedstawił sytuację polityczno-wojskową w kraju. Po powrocie do Polski pod koniec listopada jako kurier Sztabu zmierzający do komendanta I Zarządu Głównego Zrzeszenia Wolność i Niezawisłość płk. Jana Rzepeckiego został aresztowany przez funkcjonariuszy Urzędu Bezpieczeństwa w Krakowie. Odnaleziono u niego fałszywe dokumenty (na nazwisko Witold Sawicki), obcą walutę oraz „list szyfrowy z Londynu”. W rezultacie został przekazany do Ministerstwa Bezpieczeństwa Publicznego w Warszawie. Po długotrwałym, brutalnym śledztwie w mokotowskim więzieniu oskarżono go o „gromadzenie wiadomości stanowiących tajemnicę państwową” w „związku mającym na celu obalenie demokratycznego ustroju państwa”. W marcu 1947 r. Wojskowy Sąd Rejonowy w Warszawie skazał Uklańskiego na karę śmierci. W listopadzie na wniosek obrońcy oraz żony Natalii (poślubionej w 1925 r.) Bolesław Bierut pełniący funkcję prezydenta RP zamienił wyrok na karę dożywotniego więzienia. Major Witold Uklański zmarł 3 maja 1954 r. w Centralnym Więzieniu we Wronkach.

Na wniosek Rzecznika Praw Obywatelskich prof. Ewy Łętowskiej Sąd Warszawskiego Okręgu Wojskowego 8 lipca 1991 r. uchylił wyrok WSR z marca 1947 r. wobec mjr. Uklańskiego.