Akcja pod Arsenałem - 26 III 1943
23 marca 1943 r. Gestapo aresztowało jednego z istotnych członków Szarych Szeregów – Jana Bytnara ps. Rudy. Tadeusz Zawadzki ps. Zośka otrzymał informację o osadzeniu przyjaciela w więzieniu na Pawiaku jeszcze tego samego dnia. Niezwłocznie rozpoczął opracowywanie planu uwolnienia kolegi i zwołał Grupy Szturmowe Szarych Szeregów. Akcję (znaną jako akcja pod Arsenałem), po jej ostatecznym zatwierdzeniu przez dowództwo Kierownictwo Dywersji AK, zaplanowano na 26 marca.
Plan polegał na odbiciu Rudego z więźniarki przewożącej pojmanych na przesłuchanie. Kiedy harcerze uzyskali potwierdzenie, że chłopak jest w pojeździe, skoncentrowali swoje siły w rejonie ulic Długiej, Bielańskiej i Nalewki. Niestety już na początku akcji Zośka został zmuszony do oddania strzału w stronę patrolującego ulicę granatowego policjanta. Szofer więźniarki po usłyszeniu odgłosu broni zamiast skręcić w prawo, w ul. Nalewki, pojechał dalej, ul. Prostą. Sekcja znajdująca się najbliższej rzuciła butelki z benzyną w stronę pojazdu Renault AHN. Chociaż nie wszystkie sięgnęły celu, kabina zajęła się ogniem. Dwóch gestapowców wydostało się z szoferki, usiłując ugasić palące się na nich mundury. Kierowca wciąż jednak prowadził samochód. Sytuację przełamał brawurowy atak przeprowadzony przez Zośkę oraz pozostałych uczestników uzbrojonych w karabiny i granaty. Po zdobyciu auta otwarto tylną klapę i uwolniono 21 więźniów.
Poznaj wybranych uczestników akcji:
Jan Bytnar ps. Rudy (1921–1943) – harcerz Szarych Szeregów.
Jako uczestnik Organizacji Małego Sabotażu „Wawer” zerwał wielką niemiecką flagę z gmachu warszawskiej Zachęty. W przededniu święta Konstytucji 3 Maja w 1942 r. namalował znak Polski Walczącej na cokole pomnika Lotnika w rejonie dzielnicy zamieszkałej przez funkcjonariuszy niemieckich władz okupacyjnych. Zmienił także treść napisu „Jedź z nami do Niemiec!” na szyldzie niemieckiego urzędu pracy na „Jedźcie sami do Niemiec!”. Został aresztowany przez Niemców 23 marca 1943 r. Po uwolnieniu, pomimo przewiezienia do szpitala, zmarł 30 marca z powodu wielu obrażeń będących skutkiem brutalnych przesłuchiwań.
Maciej Aleksy Dawidowski ps. Alek (1920–1943) – harcerz Szarych Szeregów i członek OMS „Wawer”.
W lutym 1942 r. zdjął i ukrył niemiecką tablicę z pomnika Mikołaja Kopernika, a miesiąc później, jako pierwszy w Warszawie, namalował znak Polski Walczącej. W trakcie akcji pod Arsenałem został postrzelony. Zmarł 30 marca w wyniku odniesionych ran. Był pierwszym harcerzem, który otrzymał Krzyż Orderu Virtuti Militari V klasy za „bohaterską postawę wobec wroga i śmierć na posterunku”.
Stanisław Broniewski ps. Orsza (1915–2000) – działacz OMS Wawer, a w latach 1943–1944 naczelnik Szarych Szeregów.
Jako komendant harcerskich Grup Szturmowych w Warszawie dowodził akcją pod Arsenałem. Uczestniczył w Powstaniu Warszawskim, a po kapitulacji zrywu uwięziono go niemieckim obozie koncentracyjnym.
Gdy wszyscy więźniowie wysypali się na ulicę, z głębi wozu ukazał się Janek, gramoląc się na czworakach przez ławki. Ogolona głowa, twarz zielono-żółta, zapadnięte policzki, olbrzymi siniec pod okiem, sine uszy. Wielkie oczy szeroko rozwarte, patrzące na nas. Porwaliśmy go na ręce. Każde dotknięcie go przez nas wywoływało krzyk bólu.
- Kamienie przez Boga rzucane na szaniec – relacja Tadeusza Zawadzkiego ps. Zośka, kwiecień 1943 r.
Zachęcamy do zapoznania się z infografiką w dużej rozdzielczości:
