Adam Mauks, Biało-czerwoni z Gdańska. Rozmowy o piłce nożnej w Gedanii z okazji 100-lecia klubu
„Nie było w Gdańsku polskiej rodziny, która nie byłaby związana z Gedanią […]” – czytamy w recenzji książki Biało-czerwoni z Gdańska. Publikacja, która bezpośrednio nawiązuje do jubileuszu 100-lecia powstania klubu, stanowi zapis jego dziejów, choć nie tylko. Jest to również wartościowa, wielopłaszczyznowa opowieść o polskim patriotyzmie, niezłomności, poświęceniu i walce o własną tożsamość.
Współczesne dzieje Gdańska wiernie odwzorowują tragizm XX w. Miasto, którego wielowiekową historię i kulturę tworzyli przedstawiciele różnych nacji, najpierw zostało zawłaszczone przez niemieckich nazistów, a później, wobec nacierającej Armii Czerwonej, stanęło przed widmem zagłady. Niemiecki Gdańsk, który w znacznym stopniu strawiła pożoga wojenna, ostatecznie powstał z gruzów wskutek zaangażowania Polaków. Warto jednak pamiętać, że również przed 1939 r. Polacy byli ważną częścią tego miasta. Znamienną rolę w Wolnym Mieście Gdańsku odegrały skupiska polskości, takie jak powstała w 1922 r. Gedania.
Adam Mauks, autor książki, pisząc o Gedanii, słusznie określa ją mianem „polskiej wyspy na niemieckim morzu”. Warto bowiem pamiętać, że Polacy w Wolnym Mieście Gdańsku stanowili zdecydowaną mniejszość narodowościową, choć bardzo aktywną społecznie, politycznie, religijnie, patriotycznie, kulturalnie i sportowo. Gedania stała się dla Polaków małą ojczyzną, zwłaszcza w latach 1933–1939. Niestety, aktywność ta była tępiona przez Niemców, a często wręcz okupiona najwyższą ceną, o czym nie wolno zapomnieć. Jak zaznaczono we wstępie, książka stanowi
„[…] hołd złożony gdańskim Polakom, gedanistom i ich rodzinom, twórcom fenomenu społecznego, historycznego i sportowego, jakim był klub”.
Należy podkreślić, że pamiętając o Gedanii i osobach, które współtworzyły polskie środowisko sportowo-patriotyczne, trzeba właśnie mówić nie tyle o klubie sportowym, co o fenomenie. Dotąd nie został on jeszcze w pełni opisany i zbadany, a omawiana publikacja stanowi istotny krok w tym kierunku.
Współczesne narracje osób związanych z Gedanią potwierdzają patriotyczne zaangażowanie i sportową pasję gedanistów działających w przedwojennym Gdańsku. W powojennych realiach musieli oni mierzyć się z nowymi wyzwaniami i niedogodnościami, a często wręcz z prześladowaniem ze strony komunistycznych władz. Trzeba zaznaczyć, że jest to historia, która trwa, a jej najnowsze karty zapisują przedstawiciele kolejnych pokoleń sportowców i działaczy.
– „Ta tradycja nie przetrwałaby do dziś, gdyby nie ludzie. To gdańszczanie kochający piłkę nożną, ale przede wszystkim patrioci, dla których Gedania znaczyła tyle, co Polska” – czytamy we wstępie.
Autor w przystępny sposób kreśli przeszłość i teraźniejszość Gedanii. Udało mu się dotrzeć do wielu zawodników, działaczy społecznych i osób, których sercom był i jest bliskim ten klub. Poruszające, często bardzo emocjonalne wspomnienia pozwalają lepiej zrozumieć istotę fenomenu i patriotyzmu gdańskich Polaków. Całość narracji dopełnia bogaty materiał ilustracyjny, bibliografia oraz obszerne zestawienie statystyczne w formie aneksu. Dane liczbowe z pewnością najbardziej docenią fani sportu, niemniej po książkę Biało-czerwoni z Gdańska powinien sięgnąć każdy, kto interesuje się historią dwudziestolecia międzywojennego i polskiego patriotyzmu na Pomorzu Gdańskim.
Adam Mauks, Biało-czerwoni z Gdańska. Rozmowy o piłce nożnej w Gedanii z okazji 100-lecia klubu, Muzeum II Wojny Światowej w Gdańsku, Gdańsk 2023, ss. 336, ISBN 978-83-65957-46-7.
