80. rocznica powołania Rady Pomocy Żydom „Żegota”

80 lat temu, 4 grudnia 1942 r., przy Delegaturze Rządu RP na Kraj powołano do życia Radę Pomocy Żydom. Organizacja działała pod konspiracyjnym kryptonimem „Żegota”, który zaczerpnięto od nazwiska jednej z postaci III części Dziadów Adama Mickiewicza. Była to jedyna organizacja podziemna w okupowanej przez Niemców Europie ratująca żydowską ludność od Zagłady.

„Żegota” zastąpiła istniejący od 27 września 1942 r. Tymczasowy Komitet Pomocy Żydom, który powstał z inicjatywy polskiej powieściopisarki Zofii Kossak (Szczuckiej Szatkowskiej) oraz działaczki Polskiej Partii Socjalistycznej Wandy Krahelskiej-Filipowicz.

Działalność „Żegoty” była odpowiedzią na wdrażaną od 1941 r. operację o kryptonimie „Reinhardt”, której celem była eksterminacja ludności żydowskiej na terenie tzw. Generalnego Gubernatorstwa.
Organizacja niosła pomoc zniewolonym i uciemiężonym przez Niemców Żydom na wiele sposobów, m.in. poprzez dostarczanie dokumentów zatajających ich prawdziwą tożsamość czy udzielanie zapomóg żywnościowych i finansowych. Szacuje się, że do momentu wybuchu Powstania Warszawskiego w sierpniu 1944 r. „Żegocie” udało się udzielić pomocy od 40 do 50 tys. Żydów.

Irena Sendlerowa
W ramach Rady Pomocy Żydom „Żegota” funkcjonował referat dziecięcy, na którego czele stała Irena Sendlerowa. Działaczka była odpowiedzialna za wyprowadzanie z getta warszawskiego dzieci i umieszczanie ich w klasztorach katolickich, domach dziecka lub przybranych polskich rodzinach. Dzięki zaangażowaniu Sendlerowej i jej współpracowników udało się ocalić ok. 2,5 tys. żydowskich dzieci. Jedną z uratowanych była Elżbieta Ficowska, urodzona 5 stycznia 1942 r. pod nazwiskiem Koppel. Z inicjatywy Ireny Sendlerowej przewieziono ją na tzw. stronę aryjską w drewnianej skrzynce na wozie z cegłami, gdy miała pół roku. Jej matka włożyła do skrzynki srebrną łyżeczkę „na szczęście”, na której wygrawerowano imię oraz datę urodzenia dziewczynki. Elżbietę adoptowała i wychowała Stanisława Bussoldowa, współpracująca z Żegotą. Rodzice oraz dziadkowie dziecka zginęli podczas wojny. Kopia łyżeczki jest prezentowana na wystawie głównej Muzeum II Wojny Światowej w Gdańsku.

Maria Kann
Jedną z wielu działaczek Rady Pomocy Żydom była pisarka Maria Kann, autorka 48-stronicowej broszury zawierającej opis tworzenia się konspiracji żydowskiej oraz powstania w getcie warszawskim. Miała nadzieję, że jej publikacja przyczyni się do nagłośnienia tragedii Żydów w Warszawie, w szczególności wśród opinii międzynarodowej.
Broszurę Na oczach świata wydrukowano jesienią 1943 r., w nakładzie 2,1 tys. egzemplarzy. Dla potrzeb konspiracyjnych prawdziwe miejsce i data wydania zostały sfałszowane, poprzez umieszczenie na stronie tytułowej zapisu „Zamość – 1932”. Jeden z egzemplarzy znajduje się dziś w zbiorach Muzeum II Wojny Światowej w Gdańsku.