27 stycznia - Międzynarodowy Dzień Pamięci o Ofiarach Holokaustu
27 stycznia przypada rocznica oswobodzenia KL Auschwitz-Birkenau przez wojska sowieckie. Jest to zarazem Międzynarodowy Dzień Pamięci o Ofiarach Holokaustu. Celem tej inicjatywy, podjętej w 2005 r. na forum Zgromadzenia Ogólnego ONZ, jest utrwalenie pamięci o wszystkich ofiarach niemieckich obozów koncentracyjnych i zagłady. Zamordowano w nich przedstawicieli wielu narodów podbitych przez Niemców, w tym także setki tysięcy Polaków.
Holokaust stał się dla całego świata synonimem niewyobrażalnych cierpień podczas II wojny światowej. Mianem tym, oznaczającym w języku greckim całopalenie lub ofiarę całopalną, określa się masową i systemową zbrodnię ludobójstwa na narodzie żydowskim popełnioną przez Niemców i ich sojuszników w latach 1941–1945. Z kolei termin Szoa (ang. Shoah) odnosi się do fizycznej eliminacji i niszczenia człowieka. W Polsce, w odniesieniu do Holokaustu, zamiennie używa się określenia Zagłada. Zbrodnia Holokaustu była konsekwencją niemieckiego programu nazistowskiego, który wdrażano wraz z dojściem do władzy Adolfa Hitlera w 1933 r. W tym kontekście przełomowe znaczenie miało ogłoszenie 15 września 1935 r. tzw. ustaw norymberskich, które sankcjonowały niemiecki antysemityzm i rasizm, umożliwiając w praktyce – i w świetle obowiązującego prawa – pozbawienie Żydów praw obywatelskich i publicznych na terytorium III Rzeszy. W drugiej połowie lat trzydziestych XX w. niemieckie represje nasilały się. Ich pokłosiem było m.in. degradowanie społeczne osób pochodzenia żydowskiego, zmuszanie ich do emigracji czy dopuszczanie się aktów fizycznej agresji. Niemcy coraz częściej określali Żydów mianem podludzi.
Po wybuchu II wojny światowej niemiecki antysemityzm przybrał na sile. W dziesiątkach miast na obszarach podbitych przez Niemców, w tym również w Polsce, tworzono getta – zamknięte, izolowane dzielnice przeznaczone wyłącznie dla Żydów. Ich opuszczanie było karane śmiercią, podobnie zresztą jak pomoc Żydom, np. w zakresie dostarczania leków, żywności czy w organizowaniu ucieczek. Sami Żydzi byli poddawani stygmatyzacji, m.in. poprzez obowiązek noszenia gwiazdy Dawida. Drastyczne ograniczenie racji żywnościowych i skazywanie na skrajnie trudne warunki sanitarne były środkami realizacji fizycznego wyniszczenia osób pochodzenia żydowskiego. Należy jednak pamiętać, że mimo surowych sankcji i ryzyka utraty życia wielu Polaków pomagało Żydom osadzonym w gettach. System skupiania Żydów w gettach od początku był przewidziany jako rozwiązanie tymczasowe. Docelowo mieli być oni poddani fizycznej eliminacji, do czego zamierzano wykorzystać sieć obozów koncentracyjnych i zagłady. Pierwsze masowe mordy Żydów rozpoczęto w drugiej połowie 1941 r. W grudniu tego samego roku już na dużą skalę zabijano osoby pochodzenia żydowskiego w obozie zagłady Kulmhof, z wykorzystaniem gazów spalinowych.
Światowym symbolem Holokaustu stał się niemiecki obóz koncentracyjny i zagłady Auschwitz-Birkenau. Pierwotny kompleks obozowy utworzono na przedmieściach Oświęcimia, w budynkach przedwojennych polskich koszar. To tutaj 14 czerwca 1940 r. dotarł pierwszy transport polskich więźniów z Tarnowa. Początkowo Auschwitz miał być obozem niewolniczej pracy dla Polaków. Swoją najbardziej przerażającą rolę w machinie Zagłady zaczął odgrywać od 1942 r., czyli od czasu uruchomienia kompleksu obozowego w pobliskiej Brzezince (Birkenau), gdzie mieściły się główne komory gazowe i krematoria. Tam trafiali przede wszystkim Żydzi z całej Europy. Auschwitz-Birkenau był największym obozem, w którym realizowano usankcjonowane w 1942 r. „ostateczne rozwiązanie kwestii żydowskiej”, jak nazwali Niemcy program masowej zagłady. Ocenia się, że za drutami obozu zginęło około miliona Żydów. Kompleks obozowy działał do połowy stycznia 1945 r. W związku ze zbliżaniem się frontu Armii Czerwonej Niemcy zarządzili ewakuację Auschwitz-Birkenau i podobozów, w której uczestniczyło około 56 tys. osób. Dla wielu z nich oznaczało to wyrok śmierci, bo tak należy ocenić konieczność pokonania kilkudziesięciu kilometrów przez wycieńczonych ludzi. Wcześniej załoga Auschwitz-Birkenau starała się zatrzeć niektóre ślady swojej zbrodniczej działalności. Część więźniów, która nie mogła brać udziału w ewakuacji, została zamordowana. Ci, którzy przeżyli, 27 stycznia 1945 r. zostali oswobodzeni przez żołnierzy 60. Armii Pierwszego Frontu Ukraińskiego Armii Czerwonej; wojska sowieckie pojawiły się w Auschwitz dopiero po zajęciu Krakowa.
Masowe zabijanie w niemieckich obozach zagłady położonych na ziemiach polskich, takich jak: Auschwitz, Treblinka, Bełżec, Sobibor czy Kulmhof, przybrało niespotykane wcześniej w historii rozmiary. Ocenia się, że tylko w wymienionych powyżej ośrodkach eksterminacji zginęło co najmniej 2,5 mln osób pochodzenia żydowskiego. Trudno precyzyjnie oszacować, ilu Żydów zostało zgładzonych przez Niemców. Wiele dowodów zbrodni celowo zniszczono. Przyjmuje się jednak, że liczba ta wynosi łącznie około 6 mln. Trzeba pamiętać, że w niemieckich obozach zagłady zginęły też dziesiątki tysięcy Polaków i osób innych narodowości.
***
Jak zapisano w rezolucji Zgromadzenia Ogólnego ONZ nr 60/7 z 1 listopada 2005 r., „Holokaust, który doprowadził do wymordowania jednej trzeciej ludności żydowskiej oraz niezliczonych przedstawicieli innych mniejszości, będzie zawsze dla wszystkich ludzi przestrogą przed nienawiścią, bigoterią, rasizmem i uprzedzeniami”. Jednocześnie członkowie zgromadzenia potępili rewizjonizm historyczny, którego celem jest pomniejszanie znaczenia niemieckich zbrodni przeciwko ludzkości. Dwa lata później na forum ONZ potępiono tzw. kłamstwo oświęcimskie, a więc negowanie i marginalizowanie zbrodni Holokaustu. Warto zaznaczyć, że w Polsce od 1998 r. publiczne zaprzeczanie nazistowskim lub komunistycznym zbrodniom popełnionym w okresie od 1 września 1939 r. do 31 lipca 1990 r. na Polakach bądź osobach przebywających w tym czasie na terenie Polski jest przestępstwem ściganym z urzędu, za które grozi kara do trzech lat pozbawienia wolności. Podstawą prawną jest w tym przypadku ustawa z dnia 18 grudnia 1998 r. o Instytucie Pamięci Narodowej – Komisji Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu.
