27 listopada 1941 r. początek Aktion Zamość

Od końca listopada 1941 r. do sierpnia 1943 r. Niemcy przystąpili do metodycznej realizacji Aktion Zamość, mającej na celu wysiedlić ludność polską z prawie 300 wsi przedwojennych powiatów II Rzeczpospolitej: zamojskiego, biłgorajskiego, tomaszowskiego i hrubieszowskiego. W zamyśle okupanta był to pierwszy etap likwidacji polskości i miał stanowić początek masowego osiedlania Niemców na terenie Generalnego Gubernatorstwa, jako przyczółku dla germanizacji Europy Wschodniej. Historyczny Zamość na niemieckich planach zyskał wymowną nazwę „Himmlerstadt”.

Wiele względów zadecydowało o wyborze Zamojszczyzny na miejsce „osiedleńczego” eksperymentu. Z perspektywy gospodarczej ziemie te były bogate w urodzajną glebę, ponadto znajdowały się tam liczne obszary dworskie przeznaczone do podziału pomiędzy wyższych rangą oficerów SS. O podjęciu Aktion Zamość zadecydowały także kwestie wojskowe- na potrzeby dalszych kampanii Adolfa Hitlera chciano zabezpieczyć III Rzeszę od Wschodu pasem terytorialnym, zamieszkanym przez ludność niemiecką. Miała ona zostać zorganizowana na sposób wojskowy, przez nadzorców rekrutowanych spośród SS-manów. Ponadto Niemcy liczyli się z szeroką działalnością partyzancką formacji terenowych polskiego podziemia. Ich obecność na pograniczu frontu wschodniego stwarzała duże zagrożenie dla jednostek Wermachtu w czasie inwazji na ZSRR.

Do wysiedlenia w planach niemieckich wytypowano wsie liczące łącznie ok. 140 tysięcy spośród ponad pół miliona mieszkańców Zamojszczyzny. Aktion Zamosć nie była prowadzona regularnie aż do lata 1943 r., kiedy nastąpiła tzw. „Grossaktion”. Wysiedlono wówczas 171 wsi ze wszystkich 4 powiatów. Niemcy imali się wielu sposobów- poprzez ciągłe łapanki, palenie gospodarstw, aż po morderstwa i rabowanie dobytku. Część ludności, także dzieci, wywożono całymi rodzinami do obozów przejściowych, a następnie do obozów Auschwitz i Majdanka. Aktion Zamość ustała w związku z porażkami wojsk niemieckich na froncie wschodnim.

Już w dwa lata po wojnie Główna Komisja Badania Zbrodni Niemieckich w Polsce pod kierownictwem ówczesnego ministra sprawiedliwości, Henryka Świątkowskiego, ogłosiła wyniki badań dot. działań Niemców na terenie Zamojszczyzny. Wedle szacunków do lata 1943 roku wysiedlono ok. 110 tys. osób, co stanowiło jedną trzecią mieszkańców regionu.

Zdj. Rabunek dzieci polskich podczas niemieckiej operacji wysiedleńczej na Zamojszczyźnie, 1943-1944