21 stycznia 1940 roku w Czortkowie wybuchło lokalne powstanie

21 stycznia 1940 roku w Czortkowie  wybuchło  lokalne powstanie. Był to pierwszy zryw Polaków skierowany przeciwko Sowietom w II wojnie światowej. 

Czortków przed II wojną światową wchodził w skład województwa tarnopolskiego II Rzeczpospolitej. Na skutek paktu Ribbentrop- Mołotow z 23 sierpnia 1939 r. i agresji Związku Sowieckiego na Polskę 17 września 1939 r. miejscowość znalazła się w sowieckiej strefie okupacyjnej. 

Miejscowa ludność, poddawana represjom ze strony okupanta, podjęła się organizacji komórek konspiracyjnych. Założone w październiku 1939 r. przed Tadeusza Bańkowskiego, Henryka Kamińskiego i Heweliusza Malawskiego Stronnictwo Narodowe przygotowało, na rocznicę wybuchu powstania styczniowego, plan ataku na sowiecki garnizon w Czortkowie, zajęcie stacji kolejowej i ucieczkę na Rumunię. Realizacji przedsięwzięcia miał sprzyjać wyjazd dużej części załogi sowieckiej na wojnę z Finlandią (wojna zimowa). Powstańcy byli słabo uzbrojeni- na wyposażeniu mieli jedynie kilka sztuk broni krótkiej, noże i bagnety. 

Konspiratorom w nocy z 21 na 22 stycznia 1940 r. udało się zająć budynek czortowskiego szpitala, nie zdołali natomiast zaskoczyć Sowietów w koszarach i na stacji kolejowej. Duża grupa powstańców nie przystąpiła w ogóle do akcji, wycofując się do domów po napotkaniu patroli nieprzyjaciela.

Dowództwo sowieckie w mieście zostało zaalarmowane, do Czortkowa ściągnięto dodatkowe oddziały Armii Czerwonej. Aresztowano 128 osób z 200-osobowej grupy powstańczej. Informacje o zrywie dotarły do najwyższych władz ZSRR: na miejsce przybył Ludowy Komisarz Spraw Wewnętrznych Ukraińskiej Socjalistycznej Republiki Radzieckie- Iwan Sierow. Przekazywał on meldunki bezpośrednio do szefa NKWD, Ławrientija Berii. O wydarzeniach z Czortkowa był informowany także Józef Stalin. Do końca kwietnia 1940 roku władze sowieckie aresztowały aż 540 osób podejrzanych o działalność w polskim podziemiu, w tym także członków Związku Walki Zbrojnej. Więźniów torturowano, wielu zmuszono do przyznania się do winy. Spośród skazanych nieliczni doczekali w łagrach przełomu sierpnia - września 1941 roku i odzyskania wolności na mocy układu Sikorski- Majski. 

Zdj. Willa Wasilewskich w Czortkowie, miejsce spotkań konspiratorów (przed 1939 r., autor nieznany)