100. rocznica urodzin Krzysztofa Kamila Baczyńskiego

Rok 2021, mocą uchwały Sejmu Rzeczpospolitej Polskiej, został ogłoszony Rokiem Krzysztofa Kamila Baczyńskiego. W stulecie urodzin jednego z najwybitniejszych polskich poetów czasu wojny, przypominamy postać poety-powstańca. Baczyńskiego uznaje się za jednego z przedstawicieli tzw. pokolenia Kolumbów, czyli pisarzy, których młodzieńcze lata przypadły na czasy niemieckiej okupacji.

Krzysztof Kamil Baczyński urodził się 22 stycznia 1921 r. Był synem krytyka literackiego oraz żołnierza Legionów Polskich i Wojska Polskiego, z kolei jego matka była nauczycielką oraz autorką książek dla dzieci. Naukę rozpoczął w warszawskim Gimnazjum im. Stefana Batorego i to właśnie w tym czasie zaczął pisać swoje pierwsze utwory poetyckie. Jako licealista współredagował pismo organizacji „Spartakus”, na łamach którego zadebiutował wierszem „Wypadek przy pracy”. W piśmie ukazał się także jego poemat o starożytnym powstaniu niewolników pt. „Bunt”. W maju 1939 r. uzyskał świadectwo maturalne, jednak wybuch wojny jesienią 1939 r. uniemożliwił mu podjęcie studiów na Akademii Sztuk Pięknych. Podczas okupacji studiował polonistykę na tajnym Uniwersytecie Warszawskim. 3 czerwca 1942 r. wziął ślub z Barbarą Drapczyńską i wraz z nią walczył w powstaniu warszawskim. Krzysztof Kamil Baczyński zginął w powstaniu w czasie obrony Pałacu Blanka 4 sierpnia 1944 r., jego żona Barbara zmarła na skutek odniesionych ran 1 września 1944 r.

Krzysztof Kamil Baczyński choć dożył zaledwie 23 lat, pozostawił po sobie około pięciuset utworów poetyckich, kilkanaście poematów i opowiadań. Jego utwory zamieszczano w prasie konspiracyjnej, czy antologiach poezji („Pieśń niepodległa” oraz „Słowo prawdziwe”), które publikował często pod pseudonimem Jan Bugaj. W czasie okupacji napisał 4 tomiki poezji – „Zamknięty echem”, „Dwie miłości”, „Wiersze wybrane” oraz „Arkusz poetycki Nr 1”. Jego poezja jest bardzo zróżnicowana, obok wierszy ukazujących okrucieństwo wojny i tragizm młodego pokolenia („Elegia o… [chłopcu polskim]”), można znaleźć utwory patriotyczne („Pocałunek”) oraz liryki miłosne poświęcone żonie Barbarze. Jego wiersze pomimo ścisłego powiązania z wojną, mają charakter uniwersalny. Poeta w swoich utworach podejmował się m.in. refleksji nad dojrzewaniem i młodością, czy poszukiwaniem wartości oraz sensu życia.  

Twórczość K. K. Baczyńskiego można podzielić na kilka etapów. Lata 1939-1941 stanowią wczesny etap twórczości poety. W jego utworach można dostrzec bardzo wyraźny kontrast pomiędzy sielankowymi obrazami dzieciństwa, utraconym poczuciem bezpieczeństwa, a katastrofą, która zmieniła ówczesny świat. Już same tytuły utworów –  kołysanka, legenda, ballada, idylla świadczą o tym, że autor przenosił się do innego świata, do fantazji, uciekając od okrutnej rzeczywistości. Na tym etapie twórczości Krzysztof Kamil Baczyński był pod wyraźnym wpływem J. K. Weintrauba, J. Czechowicza oraz wileńskich Żagarystów (J. Zagórskiego oraz A. Rymkiewicza). W przeciwieństwie jednak do autorów, którzy go inspirowali, był poetą apokalipsy spełnionej.

Jesienią 1941 r. nastąpił pewien zwrot w jego twórczości, poeta doznaje „porażenia okupacyjnego” w związku ze wzmożonym terrorem i represjami niemieckimi. Następuje również wyraźne odwołanie do tradycji romantycznych (zwłaszcza J. Słowackiego i C. K. Norwida). W jego wierszach występują liczne symbole i metafory oraz zaskakujące połączenia motywów.

Wiersze z lat 1943-1944 ukazują bohatera, dla którego dewizę do walki stanowi tradycja rodzinna, czego wyrazem są wiersze „Rodzicom”, czy „Mazowsze”. W ostatnim okresie twórczości powstają również utwory „Elegia o…[chłopcu polskim]”, czy z „Z głową na karabinie” stanowiące podsumowanie życia artysty. W jego twórczości widać wyraźne nasilenie rozważań na temat wyborów, których trzeba było dokonać, co stanowiło także odzwierciedlenie dylematów z jakimi zmagała się młodzież związana z Armią Krajową. Autor zdaje sobie sprawę, że miłość do swojej ojczyzny jest stracona, skazana na klęskę, jednocześnie wie, że nie może bez tej miłości żyć, nawet gdyby miał zapłacić za nią swoim życiem.

Fot. 1 – Krzysztof Kamil Baczyński, zdjęcie z okresu wojennego (Źródło: Domena Publiczna)

Fot. 2 – Wiersz „Pokolenie” cz. 1 (Źródło: Cyfrowa Biblioteka Narodowa Polona)

Fot. 3 – Wiersz „Pokolenie” cz. 2 (Źródło: Cyfrowa Biblioteka Narodowa Polona)

Fot. 4 – Ilustracja do wiersza „Pokolenie” (Źródło: Cyfrowa Biblioteka Narodowa Polona)

Fot. 5 – Wiersz „Z głową na karabinie” (Źródło: Cyfrowa Biblioteka Narodowa Polona)